از سخنان مورّخین و آثار مکتوب و غیر مکتوب نظیر: مجسّمه ها، نقّاشی ها، سنگتراشی‌ها و به عبارتی حقایق تاریخی که از اکتشافات باستانشناسی بدست آمده مشخّص شده است که پیشینیان و نیاکان ما ورزشهای مختلفی را انجـــام می دادند، که در تمام این ورزشها با انجام تمرینات مناسب و با تحمّل خستگی و مشکلات، افراد سعی می نمودند که نیروی نفسانی را تحت کنترل خود قرار داده و با تسلّط بر خویش از کینه‌جویی و انتقام دوری نموده و بر اساس جوانمردی، فتوّت، پهلوانی و راستی طی طریق نمایند. البته لازم به ذکر است که در دوران کیانی و مادی از اوّلین ورزشها که به اطفال آن هم در سنین کم 5 تا 7 سالگی آموزش می دادند، تیراندازی و پرتاب نیزه بوده است، سپس به آنان اسب سواری را می آموختند. این روش در دوران هخامنشی، اشکانی و ساسانی نیز ادامه یافت. اینک به توضیح بیشتر در مورد هریک از رشته های ورزشی در ایران باستــان می پردازیم:
راهپیمایی و دویدن:
راهپیمایی را باید اوّلین حرکات ورزشی و جسمانی انسان دانست که در تمام ادوار تاریخی مورد استفاده بشر بوده است. در ایران باستان راهپیمایی به عنوان یک ورزش حرفه‌ای بوده و در سازمان لشکری و کشوری نیز مورد استفاده قرار می‌گرفته است، چنانکه پیک های پیاده عصر هخامنشی نمونه‌ای از آن می باشند. این افراد در انجام راهپیمایی مقاومت فوق‌العاده و روشی مخصوص داشتند و به عنوان قاصدان دولتی برای رساندن نامه های فوری و دستورهای سرّی نظامی مخصوصاً در راه هایی که عبور سواران مشکل بود، انجام وظیفه می نمودند. توجّه به این نکته ضروری است که سرعت راهپیمایی آنان حالتی میان دویدن و راه رفتن بوده که بر حسب مسافت راه و فوریّت مأموریّت متغیّر بوده است.
انجام سریع مأموریّت به خصوص در زمان جنگ موجب گردیده که ایرانیان به دویدن به‌عنوان یک ورزش مورد نیاز توجّه کنند و این قول " استرابون " که راجع به آموزش و تمرین اصولی ایرانیان برای دویدن که طبق برنامه مشخصی انجام می شده نشان از توجّه و اهمیّت دادن ایرانیان به دویدن می باشد. " استرابون " معتقد بوده که در ایران باستان قبل از طلوع آفتاب جوانان را با صدای شیپور حاضر باش از خواب بیدار می کردند و سپس آنها را به گروههای 50 نفری تقسیم می نمودند و فرمانده فرمان دویدن به افراد گروه می داد و خود نیز با آنهـــــا می دوید.
آموزش دویدن علاوه بر اینکه در برنامه آموزشی سپاهیان وجود داشته، در میان سایر مردم به خصوص جوانان چه به طور معمول و چه در هنگام انجام ورزشهایی از قبیل: چوگان، شکار و ... نیز انجام می شده است.[1]
تیراندازی:
به طوریکه " هرودت " نقل می کند، پس از اسب سواری مهمترین ورزش ایرانیان باستان تیراندازی بوده است[2] و تیراندازی یکی از آموزشهای اوّلیه‌ای بوده که ایرانیان آنرا از سن 5 سالگی به کودکان خود آموزش می داده‌اند،[3]ولی ابتدا به اطفال تیراندازی را به حالت پیاده آموزش می دادند.[4]
در اوستا از 12 سلاح که نیاکان ما آنها را بکار می برده‌اند نام برده شده است که سلاح 4 و 5 کمان و تیردان بوده است که به موجب نوشته " هرودت " ارتش "خشایار شاه " هنگام حمله به یونان از این سلاح ها استفاده می کرده است.[5] در ایران باستان سلاح مطلوب پارسیان کمان بوده که در بکار بردن آن سخت مهارت داشته‌اند. " گزنفون " می گوید: « تیراندازان کُرتی با آنکه در تیر اندازی بسیار کار آزموده بودند امّا در انداختن تیر به مسافت دور به پای پارسیــــان نمی رسیدند.»[6] بنابراین تیراندازی ارزنده ترین ورزشی بوده که ایرانیان از کودکی آنرا به فرزندان خود آموزش می دادند تا به هنگام جنگ و پیکار بتوانند بر دشمنان خود پیروزی و ظفر یابند. تیراندازی ایرانیان در دوره های کیانی، مادی، هخامنشی، اشکانی و ساسانی در تمام جهان معروف بوده است. تیراندازی در زمان صلح برای شکار و تفریح استفاده می شده و در زمان جنگ و نبرد هم یکی از قسمت هایی که نقش و کارایی بسیار زیادی داشته‌است، تیراندازان بوده اند.[7] ایرانیان از سپاهی گرفته تا برزگر، همه ناگریز به فراگرفتن تیراندازی بوده اند و شکار جانوران به ویژه دَدان را فراوان ارج می نهادند و تیراندازان گزیده و چابک دست را نیز بسیار گرامی می‌داشتند.[8] در بناها و سنگتراشی‌هایی که از دوران پیش از اسلام باقی مانده، شکل تیر وکمان و سواران تیرانداز زیاد است. " داریوش " کمانداران و تیراندازان ماهری در میان سرداران خود داشته که به " آشیاکانا " معروف بوده اند. در شاهنامه نیز از قهرمانانی نام برده شده که از تیراندازان ماهر به شمار می‌رفته اند، مانند: " آرش کمانگیر " قهرمان افسانه ای فنّ تیراندازی و " بهرام گور ساسانی " که از تیراندازان شایسته دوران خود بوده که روایت است بنا به درخواست " شاهدخت آزاده "، آهوی نر و ماده‌ای را با تیر به هم دوخت.
دانلود مقاله مقدمّه ای بر انواع ورزشها در ایران باستان