چکیده
به منظور ارزیابی اثر تاریخ کاشت و بذر مال وکوزیم بر عملکرد و اجزای عملکرد سه رقم کلزا، آزمایشی در سال زراعی 89 – 1388 در مزرعه‌ای واقع در شهرستان فاروج، روستای سیاهدشت اجرا گردید. این آزمایش به صورت اسپیلیت فاکتوریل در قالب بلوکهای کامل تصادفی با سه تکرار انجام شد. تیمارها شامل رقم (اکاپی، SLM046، هایولا 401) و تاریخ کاشت (26/6/88، 14/7/88، 3/8/88)، و تیمار بذر(بذرمال شده با وکوزیم و بدون بذرمال) بود. تاریخ کاشت به عنوان کرت اصلی و تلفیق رقم تیمار بذر با وکوزیم فاکتور فرعی بودند.
نتایج نشان داد، با تاخیر در کاشت، طول دوره رشد، تعداد غلاف در بوته، طول دوره رشد تا گلدهی و عملکرد دانه کاهش یافت. به طوری‌که بیشترین طول دوره رشد تا گلدهی متعلق به رقم اکاپی وکمترین آن به رقم هایولا401 تعلق داشت. همچنین تعداد شاخه‌های جانبی، عملکرد بیولوژیکی و وزن هزار دانه در تاریخ کاشت سوم کاهش زیادی نشان داد. استفاده از بذر مال وکوزیم باعث افزایش دوره کاشت تا سبز شدن، طول دوره سبزشدن تا گلدهی، طول دوره رشد، تعداد شاخه‌های جانبی و تعداد غلاف در بوته شد ولی تاثیر معنی‌داری بر روی طول غلاف، ارتفاع بوته، تعداد دانه در غلاف، عملکرد بیولوژیک و شاخص برداشت نداشت. با تاخیر در کاشت طول دوره سبز شدن افزایش یافت و بیشترین وزن هزاردانه در تاریخ کاشت اول و دوم مربوط به رقم‌هایولا 401 بدون بذرمال با وکوزیم بود.
کلمات کلیدی: تاریخ کاشت، وکوزیم، اکاپی، هایولا401، SLM046
مقدمه:
یکی از دانه‌های ارزشمند روغنی که در این سالها توجه بسیاری را به خود جلب نموده و در کاهش واردات روغن سهم فراوانی برای آن منظور شده است کلزا بانام علمیBrassica napus L. می‌باشد. این محصول در میان دیگر دانه‌های روغنی جهان بیشترین رشد را در دهه‌های اخیر داشته و امروزه پس از سویا و نخل روغنی در جایگاه سوم تولید قرار دارد. دانه کلزا به لحاظ داشتن بیش از 44 درصد روغن یکی از دانه‌های ارزشمند روغنی در جهان محسوب می‌گردد. کیفیت روغن کلزا در ارقام جدید بسیار مطلوب می‌باشد و به دلیل داشتن نزدیک به 60 درصد اسید اولئیک بهتر از سایر روغن‌های نباتی است.
از ویژگیهای خاص کلزا می‌توان به موارد ذیل اشاره نمود :
ارزش بسیار بالای کنجاله، داشتن پروتئین و درصد روغن بالا، امکان انجام عملیات مکانیزه توسعه زنبور داری در مزارع کلزا،داشتن صفات زراعی مطلوب از قبیل رقابت با علفهای هرز ثبات عملکرد و کیفیت خوب روغن می‌باشد. کلزا گیاهی مناسب جهت کشت در مناطق معتدل می‌باشد که با شرایط آب و هوایی سرد سازگار است. جوانه زنی و رشد کلزا در دمای پایین باعث شده است که به عنوان یکی از معدود گیاهان روغنی باشدکه می‌توان آنرا در مناطق معتدل، ارتفاعات وتحت شرایط نسبتاًخنک با زمستانی سرد کشت کرد.عملکرد محصول کلزا تحت تاثیر عوامل متعددی است که از آن جمله می‌توان به عوامل محیطی مانند : بارندگی، نور، رطوبت نسبی، درجه حرارت و عوامل زراعی مانند تاریخ کاشت، رقم انتخاب روشهای تهیه بستربذر و.... اشاره نمود.
تاریخ کاشت در کشت پاییزه کلزا ازاهمیت زیادی برخوردار است. در کلزای پاییزه زمان کاشت بایستی طوری انتخاب شود که رشد کافی در پاییز نماید و به مرحله 8-6 برگی برسد تا گیاه با خطر سرما مواجه نشود ولی میزان رشد در پاییز نباید به حدی باشد که در معرض سرمازدگی قرار گیرد.
بنابراین شناخت تاریخ کاشت،رقم، رشد یکنواخت و استقرار بهترگیاه و عوامل موثر بر عملکرد و اجزاءعملکرد بسیار ضروری می‌باشد. به همین دلیل پژوهش حاضر در شرایط آب و هوایی فاروج با زمستانی سرد با اهداف ذیل به اجرا درآمد :
1-تعیین مناسب ترین تاریخ کشت ارقام کلزای موجود با توجه به اختصاص آب به مزارع کشت بهاره در اواخر شهریور ماه و همچنین تنش سرمایی موجود از اواسط مهر ماه در شهرستان فاروج.
2-شناسایی و معرفی ارقام جدید پر محصول با توجه به تاریخ مختلف کشت با شرایط اقلیمی معتدل و سرد شهرستان فاروج.
3-بررسی تاثیراستفاده از بذر مال وکوزیم بر استقرار بهتر گیاه در خاک و رشد بهتر و یکنواخت آن.
فهرست مطالب
چکیده
مقدمه
فصل اول- کلیات
تاریخچه و منشأ کلزا
گونه‌های کلزا
خصوصیات گیاه شناسی
-مورفولوژی کلزا
طبقه بندی کیفی کلزا
ارقام کلزا
ترکیبات دانه کلزا
تاریخچه و اهمیت کلزا در ایران
فصل دوم- بررسی منابع علمی
سازگاری ارقام
ویژگی‌ها و پتانسیل عملکرد محصول
اثر تاریخ کاشت بر عملکرد و اجزای عملکرد کلزا
رابطه بین عملکرد و اجزای عملکرد
اثر تعداد غلاف در عملکرد کلزا
اثر تعداد دانه در غلاف، وزن هزار دانه و طول غلاف در عملکرد
کودهای بذرمال
فصل سوم- مواد و روش‌ها
زمان و موقعیت اجرای طرح
اندازه گیری پارامترهای جوی
طرح آزمایشی
آماده سازی زمین
عملیات کاشت
عملیات داشت
فاکتورهای اندازه گیری در طی فصل رشد
مراحل رشد و نمو
اندازه گیری خصوصیات مورفولوژیکی و فیزیولوژیکی
اندازه گیری عملکرد دانه در واحد سطح
تعیین شاخص برداشت(HI)
محاسبات آماری
فصل چهارم- نتایج و بحث
شرایط آب و هوائی منطقه اجرای طرح
فنولوژی و مراحل رشد و نمو کلزا
تعداد روز تا سبز شدن
تعداد روز تا گلدهی
طول دوره گلدهی
طول دوره رشد
ارتفاع بوته
اجزاء عملکرد
طول غلاف
تعداد دانه در غلاف
تعداد غلاف در بوته
تعداد شاخه جانبی
عملکرد بیولوژیک
شاخص برداشت
وزن هزار دانه
عملکرد دانه
تجزیه علیت یا آنالیز مسیر
نتیجه گیری نهایی
فصل پنجم- منابع و پیوست ها
منابع فارسی (فارسی-انگلیسی)
اطلاعات وکوزیم
چکیده انگلیسی
فهرست جداول
جدول (1-1) ترکیبات دانه کلزا
جدول (1-2) تولید کلزا از سال زراعی 1384-1383 تا 1389-1388در استان خراسان شمالی
جدول (1-3) مقایسه تولید کلزا در استان‌های کشور، سال زراعی، 1389-1388 13
جدول (1- 4) تولید کلزا از سال زراعی، 1377-1376 تا سال زراعی 1389-1388 در کل کشور
جدول (2-1) برخی از ارقام بهاره و پاییزه ی کلزا
جدول (2-2) ارقام رایج کلزا در ایران و برخی ویژگی های آن ها
جدول (4-1) نتایج تجزیه واریانس صفات مورفولوژیک ارقام کلزا در شرایط آزمایش
جدول (4-2) نتایج تجزیه واریانس عملکرد و اجزاء عملکرد و اجزاء عملکرد ارقام کلزا در شرایط آزمایش
جدول (4-3) مقایسات میانگین صفات مورفولوژیک ارقام کلزا تحت تأثیر تاریخ کاشت و تیمار بذر مال
جدول (4-4) مقایسات میانگین عملکرد و اجزاء عملکرد ارقام کلزا تحت تأثیر تاریخ کاشت و تیمار بذر مال
جدول (4-5) تجزیه مسیر صفات موثر بر عملکرد دانه کلزا
جدول (5-1) ارزیابی عملکرد و اجزای عملکرد رقمهای کلزای بذرمال شده در تاریخهای مختلف کشت در منطقه فاروج
جدول (5-2) وضع جوی شهر فاروج برحسب ماه:(سال ١٣٨٨)
جدول (5-3) وضع جوی شهر فاروج برحسب ماه:(سال ١٣٨9)
فهرست اشکال
شکل 4-1- اثر متقابل تاریخ کاشت، تیمار بذر با وکوزیم و ارقام بر روی طول دوره گلدهی.
شکل 4-2- اثر متقابل تاریخ کاشت، تیمار بذر با وکوزیم و ارقام بر روی طول دوره رشد
شکل 4-3- اثر متقابل تاریخ کاشت، تیمار بذر با وکوزیم و ارقام بر روی ارتفاع بوته
شکل 4-4- اثر متقابل تاریخ کاشت، تیمار بذر با وکوزیم و ارقام بر روی طول غلاف
شکل 4-5- اثر متقابل تاریخ کاشت، تیمار بذر با وکوزیم و ارقام بر روی تعداد دانه در غلاف
شکل 4-6-اثر متقابل تاریخ کاشت، تیمار بذر با وکوزیم و ارقام بر روی تعداد غلاف در بوته
شکل 4-7- اثر متقابل تاریخ کاشت، تیمار بذر با وکوزیم و ارقام بر روی تعداد شاخه های جانبی
شکل 4-8-اثر متقابل تاریخ کاشت، تیمار بذر با وکوزیم و ارقام بر روی عملکرد بیولوژیک
شکل 4-9- اثر متقابل تاریخ کاشت، تیمار بذر با وکوزیم و ارقام بر روی شاخص برداشت
شکل 4-10- اثر متقابل تاریخ کاشت، تیمار بذر با وکوزیم و ارقام بر روی وزن هزاردانه
شکل 4-11- اثر متقابل تاریخ کاشت، تیمار بذر با وکوزیم و ارقام بر روی عملکرد دانه
