دانلود با لینک مستقیم و پر سرعت .
لینک پرداخت و دانلود *پایین مطلب*
فرمت فایل: Word (قابل ویرایش و آماده پرینت)
تعداد صفحه :16
بخشی از متن مقاله
تعلیم و تربیت در اسلام
قَد اَفلَحَ مَن تَزَکی وَ ذَکَرَ اسمَ رَبِهِ فَصَلی.
موضوع بحث مسأ له ی تعلیم و تربیت در اسلام و رابطه ی بین تربیت و تعلیم است. تعبیری که معمولا قرآن از کلمه ی ((تربیت)) می کند با لغت تزکیه است: ((قد أفلَحَ مَن زَکّیها وَ قَد خابَ مَن دَسّیها))2 یا در جای دیگر: ((قَد أفلَحَ مَن تَزَکّی وَ ذَکَرَ اسمَ رَبِهِ فصلی)) . و یا در سوره ی مبارکه ی جمعه که هدف از بعثت پیامبر اسلام (صلی الله علیه وآله) ذکرمی شود: ((هُوَالذی بَعَثَ فِی الاُمِیّینَ رَسُولاً مِنهُم یَتلُوا عَلَیهِم ایاتِهِ وَ یُزَکّیهِم وَ یُعَلِّمُهُمُ الکِتابَ وَ الحِکمَة ...)) 3.
بنابراین، کلمه ی ((تزکیه)) به عنوان بیان مفهوم تربیت در قرآن، چندین مورد به کار رفته است. تزکیه از نظر لغوی یعنی پیراستن و پاک کردن از آلودگی ها و شوائب. کلمه ی (( زکات)) نیزبا ((تزکیه)) هم خانواده است؛ یعنی تزکیه و زکات از یک ریشه اند و اگر معنای تزکیه، پیراستن و پاک کردن از آلودگی ها باشد، کلمه ی زکات نیز تقریبا به همین مفهوم به کار رفته است. یعنی گفته می شود زکاتی که به مال تعلق می گیرد، در واقع، پیراستن مال است از قسمتی که حقوق مردم به آن تعلق گرفته است و اگر این قسمت از مال جدا شد، بقیه ی مال، گوارا و پاک و قابل بهره برداری است و ازهرگونه طمع و کینه و نفاق و نظرسویی به دور خواهد بود. اما اگر چنان چه حق مردم از مال پرداخت نشد، این مال، پاک شده و پیراسته نیست، آلوده است و طبعا این مال برای صاحبش آن برکت، پاکی، صفا و پیراستگی را ندارد. آنجا که تزکیه درباره ی نفس و روح و جان و روان به کار رفته به معنای پیراستن روح وفکر از هر گونه آلودگی است: آلودگی فکری، آلودگی اخلاقی و آلودگی های روحی. پیراستن از این مسایل جنبه ی تزکیه ی کار است.
تزکیه قبل از تعلیم
اکنون لازم است در این زمینه چند نکته تذکر داده شود. یکی این که در قرآن مسأ له ی تزکیه قبل از تعلیم آمده است؛ یعنی پرورش قبل از تعلیم و قبل از آموزش است. بر خلاف اصطلاح معمول آموزش و پرورش، که در بین ما فارسی زبانان رایج است و آموزش را بر پرورش مقدم می دانیم، در اسلام و در تعبیر قرآن مسأ له ی تزکیه و تربیت قبل از تعلیم به کار رفته است. ظاهرا تعبیری که کشورهای عربی از این وزارتخانه دارند ((وزارة التربیة و التعلیم )) است. مسأ له ی پیراستن قبل از آراستن است. یعنی بایستی اول روح، جان، روان، اخلاق، اجتماع و عمل از آلودگی و انحراف پاک گردد، بعد از این پیراستگی، آماده می شود تا به کمالات هم آراسته شود و رشد کند و بالا بیاید. اما اگرزمینه ی روح یا فکر آلوده بود، زمینه ی اجتماع آلوده بود، چنین شرایطی برای بالا آمدن و تربیت و رشد آماده نیست.
رابطه ی تزکیه و تربیت
رابطه ای که بین تزکیه و تربیت وجود دارد، رابطه ای است که بین مقدمه و ذی المقدمه برقرار است، یا پیرامون یک حقیقت، ارتباطی است که بین یکی از ریشه ها و اصول بزرگ آن حقیقت موجود است. یعنی تزکیه به معنای پاک کردن و پیراستن از آلودگی ها است، اما تربیت یعنی بالا آوردن و رشد دادن و نمو دادن و بالا آوردن است. یک ارتباط بسیار دقیق بین تزکیه و تربیت برقرار است. مادام که یک شیئی را به خوبی پاک نکنیم برای رشد آماده نمی شود.
این مسأ له در قالب مثا ل های مختلف کاملا قابل توضیح است. مثلا در یک مزرعه یا باغستان یا گلستان مادام که باغبان سطح گلستان را از خارهای زاید،علف های هرزه و گیاهان خود رو پاک نکند زمینه برای رشد کامل برگ ها و ساقه های درخت و شاخه های گل پیدا نمی شود. بایستی محیط حتما پاک باشد تا آن چه کاسته شده بتواند رشد کند و بالا بیاید. اما اگر اجازه دادیم در سطح یک باغچه یا گلستان هر علف هرزه ای بروید، درنتیجه، زمینه برای پرورش گیاه و گل مساعد نخواهد بود. یا مثلا درختانی که لازم است بعضی شاخه های زاید آن را در موقع معینی از سال بزنند، تا رشد سایرشاخه ها زیادتر شود، این تزکیه و پاک سازی و پیراستن از شاخه های زاید مقدمه برای رشد کردن سایر شاخه ها است تا این که ثمره و میوه ی آن درخت و آن گل بیشتر و بهتر شود.
بنابراین، تزکیه یکی بسیار موثر و لازم در امر تربیت است. عنایتی که اسلام به تزکیه قبل از تعلیم دارد به همین جهت است. یعنی مادام که زمینه ی دل از آلودگی ها پاک نشود برای آراسته شدن به کمالات و فضایل معنوی و اخلاقی آماده نمی گردد.
شعار دعوت پیامبر
این جمله معروف است که اولین کلمه و دعوتی که پیامبر گرامی اسلام (صلی الله علیه وآله) فرمود این بود که: ((قولوا لا اله الا الله تفلحوا)) .
شعاراسلام هم ((لا اله الا الله)) است. یعنی دارای دو بخش است: یکی ((لا اله)) و یکی ((الا الله )) . بدین معنی که اسلام ابتدا می خواهد خدایی را که مردم برای خود ساخته بودند بشکند تا محیط برای پذیرفتن الله و خدای واحد و یگانه آماده شود. حال، این خدایان چه آن بتهایی باشند که خودشان تراشیده بودند و چه آن بتهای جانداری که به صورت بتهای مجسم و متحرک در بین مردم حرکت می کردند، و یا ماه و ستارگان و یا حیوانات و یا هوای نفس یا درهم و دینار باشد. و لذا اگر بخواهیم الله را در محیطی که آلوده به انواع خداها است تبلیغ کنیم، مادام که در محیطی بتهای فراوان وجود دارد، دعوت به توحید و یگانه پرستی و گرایش به الله نتیجه بخش و موفق نیست. گرایش به الله زمانی پا می گیرد و جان پیدا می کند که محیط از آلودگی ها و بتها پاک شود. و لذا پیامبر اکرم تا وقتی که محیط کعبه را از بت پاک نکرده و بتها را نشکسته است خود را موفق نمی داند. او، علاوه بر این که بتهای بیجان را شکست، بتهای جاندار را هم ریشه کن کرد. یعنی همه ی آن خدایان زر و زوری را که در محیط وجود داشتند از بین برد و اصل اتحاد و یگانگی و برابری و مساوات و هماهنگی را بین مردم ترویج کرد:
یا أیُهَا الناسُ إنا خَلَقناکُم مِن ذَکَر وَ أنثی وَ جَعَلناکُم شُعُوباً وَ قَبائِلَ لِتَعارَفُوا انَّ أکرَمَکُم عِندَ اللهِ أتقیکُم ... 4
ای مردم! ما همه ی شما را نخست از مرد و زنی آفریدیم و آنگاه شعبه ها و فرق مختلف گردانیدیم تا یکدیگر را بشناسید، همانا بزرگوارترین شما نزد خدا با تقواترین شما است.
بنابراین، مسأ له ی پاک کردن و پیراستن و زدودن آلودگی ها یک مقدمه ی لازم برای رشد کردن کمالات به معنای واقعی است.
یک شاهد دیگر
باز به عنوان شاهد، جمله ای را در مورد صفات خدا عرض می کنم. می دانید که بعضی از صفات خدا سلبیه و بعضی ثبوتیه است. صفات سلبیه شامل صفاتی است که در خدا وجود ندارد. اساسا صفت نیست، چیزهایی است که در خدا راه ندارد. خدا فرزند ندارد، احتیاج ندارد، مرکب نیست، ماده و جسم نیست، محدود به زمان و مکان نیست، خواب و غفلت در او راه ندارد. ما این مسایل را از خدا نفی می کنیم. در مقابل، صفاتی است به نام صفات ثبوتیه که صفات کمال است.مثلا خدا دانای مطلق است، اراده مطلق در خدا وجود دارد و دارای قدرت مطلق و احاطه ی کافی است، دارای حیات مطلق است. در اینجا هم می بینیم وقتی قرار است خدای کامل و آراسته به جمیع فضایل و کمالات در محیطی به مردم معرفی شود ابتدا بایستی آن تصورات باطل موجود در مغز مردم درباره ی خدا و خدایان، یعنی آن صفات سلبیه، را از محیط پاک کنیم تا تصوری که مردم می خواهند از خدا داشته باشند، با نیاز و احتیاج و زمان و مکان بودن و جسم بودن همراه نباشد. وقتی می خواهد خدا را مجسم و تصور کند خدایی را که بالای عرش بر کرسی نشسته و گاهی بوده و گاهی نبوده تصور نکند. نگوید چگونه ممکن است هزار سال قبل خدا موجود باشد ؟ اصلاً خدا را وارد زمان نکند. خدا را جدای اززمان و ماورای آن بداند و بتواند خدا را با آن کمالاتی که دارد از قبیل قدرت و علم و اراده و حیات و احاطه ی مطلق و بی نهایت تصورنماید و فکر کند. بنابراین، معمولا پاک کردن و پیراستن، مقدمه ای برای رشد دادن و تربیت کردن و بالا آوردن است.
نقش تزکیه در خیرجویی و کمال طلبی انسان
اصلی که از اسلام با استفاده از شواهد قرآنی و روایات متعدد حاصل می شود و در مسایل تربیتی بسیار مفید و قابل بهره برداری است این است که اساسا انسان به گونه ای آفریده شده که متوجه خیرات و کمالات در خود او و در ذات و جانش وجود دارد. یعنی خداوند استعدادی به انسان داده است که می تواند رو به کمال و رشد حرکت کند و اوج بگیرد. ذاتا این گونه آفریده شده است: ((و نفس و ما سویها فألهمها فجورها و تقویها))5. یعنی اساسا انسان خودبه خود می - تواند خیر و شر را تمیز بدهد. این بینش و درایت، این بصیرت و روشن بینی در کنه ذات انسان قرار داده شده است.
اما این آیینه ی دل زنگار برمی دارد؛ این آیینه ی روح و نفس در اثر غبارهای تربیت های غلط، خرافات، افسانه ها، اساطیرو شهوات زنگار می گیرد و مانع می شود از این که روح و نفس و جان آدمی بتواند رشد و نمو خود را بکند و به سوی کمال تربیت و پیشرفت و بالا رفتن گام بردارد. باید این غبارها و زنگارها و آلودگی ها از محیط دل و صفحه ی روح پاک شود. در غیر این صورت، تربیت و تعلیم نیز یا اثر کامل ندارد و یا تأثیر معکوس خواهد داشت. مثلا کسانی معلومات فراوانی پیدا می کنند، اما چون تربیت کافی اخلاقی ندارند و روح شان از آلودگی ها پاک نشده است این معلومات برای آن ها وسیله ای برای شرارت و سوی استفاده و بهره برداری غلط می شود. اما اگر روح و اخلاق از آلودگی ها مهذّب و پاک شود انسان می تواند از سرمایه ای که در احتیارش می گذارند بهره برداری بیشتر و بهتری بکند.
متن کامل را می توانید بعد از پرداخت آنلاین ، آنی دانلود نمائید، چون فقط تکه هایی از متن به صورت نمونه در این صفحه درج شده است.
دانلود فایل
