مقدمه:
گیاهان دارویی گیاهانی هستند که یک یا برخی از اندامهای آنها حاوی مادهٔ مؤثرهاست. این ماده که کمتر از۱٪ وزن خشک گیاه را تشکیل میدهد، دارای خواص دارویی مؤثر بر موجودات زندهاست. همچنین کاشت، داشت و برداشت این گیاهان به منظور استفاده از مادهٔ موثرهٔ آنها انجام میگیرد.
کشت و تکثیر رزماری (رومارن - اکلیل کوهی(
رزماری (رومارن - اکلیل کوهی)
Rosmarinus officinalis
Rosemary
Lamiaceae
معرفی و گیاهشناسی
رزماری گیاهی است چندساله و به فرم بوته ای که در تمامی فصل های سال سرسبز می باشد. برگهای باریک آن به صورت متقابل بر روی ساقه قرار می گیرند و گل های این گیاه به رنگ آبی مایل به بنفش می باشند. از خصوصیات این گیاه بوی فراوان برگ ها می باشد که آن را به عنوان یک گیاه معطر مشهور نموده است.
گل های رزماری به رنگ آبی می باشد . رزماری دارای برگ باریک ، چرم مانند می باشد که سطح رویی برگ پر رنگ و زیر آن نرم و خاکستری می باشد .
نیازهای اکولوژیکی و پراکنش
رزماری گیاهی است مقاوم به سرما و شرایط خشکی و این خصوصیت ها سبب شده است که در اکثر مناطق قابل کشت باشد. رزماری بومی مناطق مدیترانه است و در اکثر مناطق کشورمان به صورت محدود یا وسیع کشت می گردد. رزماری در بسیاری از کشورهای اروپایی به صورت وسیع کشت می شود.
فرآوری
برگ های این گیاه دارای اسانس، تانن، فلاونوئیدها، ساپونین و آلکالوئید (رزماریسین) می باشند. اسانس این گیاه دارای اهمیت فراوانی است و کاربردهای فراوانی نیز دارد.
نکته : اندام دارویی را در رزماری برگ و سرشاخه های گلدار گیاه تشکیل می دهند .
ماده اصلی موجود در برگ و سرشاخه های گیاه رزماری را روغن فرار تشکیل می دهد .
ترکیبات عمده موجود در روغن فرار شامل :
1- بورنئول (Borneol)
2- سینئول (Cineol)
3- بورنیل استات (Bornil acetat )
4- کامفر (Campher)
بسته به شرایط محیط و محل کشت گیاه میزان و درصد هر یک از این مواد متغیر می باشد .
سایر مواد موجود در برگ رزماری عبارتند از :
) Luteolinلوتئونلین(
) Genkwanixجنکوانین )
Rosmarinic acid (رزمارینیک اسید )
تانن ، رزین ، پاسونین ، چربی ، کربوهیدرات ، فیبر ، املاح و ویتامین ها .
دامنه انتشار
رزماری بومی حوزه مدیترانه می باشد و در این منطقه به صورت خودرو رشد می کند و پرورش آن در ایران در بیشتر نواحی انجام می شود مناطقی مانند تهران ، کرج ، سمنان ، اصفهان و دامغان و پرورش دهندگان عمده آن در دنیا کشورهای شمال آفریقا به خصوص مراکش و تونس و کشورهای جنوب اروپا مثل فرانسه و ایتالیا و ... می باشند .
سازگاری
رزماری در زمینهای آهکی ، سبک و آفتابگیر بخوبی رشد می کند – بافت خاک مناسب بافت لومی شنی و PH مناسب 7 – 5/6 می باشد – مقاومت بالایی به شوری و خشکی دارد و شدت بتلای تابش را براحتی تحمل می کند .
) در کل اقلیم مورد نیاز رزماری آفتاب کامل و زمستان بدون یخ زدگی و تابستان ملایم می باشد (.
تکثیر
از طریق کاشت دانه های رسیده ، خوابانیدن و قلمه تکثیر می شود ، ولی بهترین روش کاشت قلمه زدن می باشد به اینصورت که در بهار یا پاییز سرشاخه های برگدار گیاه را در ماسه کاشته و در محل مناسبی نگهداری می کنند که پس از 2 الی 3 ماه قلمه ها ریشه دار شده و سپس آنها را به زمین اصلی منتقل می کنند . فاصله کاشت بوته ها در زمین 60 الی 100 سانتیمتر و تراکم بوته بین 10 تا 12 هزار بوته در هکتار می باشد . کاشت رزماری عمدتا به صورت جوی و پشته می باشد .
کود دهی
هنگام کاشت و پس از انجام شخم عمیق از کود حیوانی به میزان 10 الی 15 تن در هکتار و در طول فصل رشد از کود دامی یا کود کامل ( K ، P ، N ) در 2 الی 3 نوبت استفاده می شود که بین ردیف های کشت کود اضافه می شود .
دوره آبیاری بین 7 تا 10 روز می باشد .
آفات و بیماریها
آفات خاصی که بطور جدی به رزماری آسیب وارد کند وجود ندارد ولی رزماری به بیماری قارچی مبتلا می شود که مهمترین آن Rhizoctonia solan می باشد که با قارچ کش بنومیل یا مانکوزب قابل درمان می باشد
برداشت
برداشت زمانی انجام می شود که گیاه در حال گل دادن می باشد ، گل ها در فروردین تا اوایل خرداد ظاهر می شوند . به صورتی که سرشاخه ها به طول 35 – 30 سانتیمتر برداشت می شوند . معمولا برگها را پس از چیدن در سایه خشک می کنند و برای اسانس گیری اگر بخواهند اسانس بگیرند به سرعت به محل تقطیر و کارخانه فرآوری منتقل می کنند.
معمولا از هر 100 کیلوگرم سرشاخه گلدار 200 الی 600 گرم اسانس استخراج می شود که در عطرسازی ، تهیه صابون و فرآورده های زیبایی و ادکلن کاربرد دارد .
نکته : باید دقت کرد که گیاه سخت و چوبی نشود زیرا قسمت های چوبی در فرآیند اسانس گیری باعث تولید بوی نامطبوعی در اسانس می شود .
اسانس شامل : پنین سینوئیل – وبورنئول و کامفن می باشد .
انبه
تاریخچه
امروزه انبه یکی از 3 یا 4 میوه مطلوب مناطق حاره به شماره می رود. منشا آن را شمال شرقی هند، شمال برمه و احتمالا سیلان دانسته اند. در قرن شانزدهم توسط پرتقالی ها به دنیای غرب (قاره آمریکا) برده شد و امروزه در مناطق بسیار گسترده ای از هند، اندونزی، فلوریدا، هاوایی، مکزیک، آفریقای جنوبی، مصر، فلسطین اشغالی، برزیل، کوبا، فیلیپین و پاکستان و بسیاری مناطق دیگر کشت می شود. همانگونه که در شکل عریضی در اطراف خط استوا گسترش یافته است . باتوجه به این که نواحی جنوب شرقی کشور ما در این محدوده قرار گرفته اسیت و کشت و پرورش انبه در آن ناحیه رونق دارد، این مجموعه جهت معرفی بیشتر این میوه تهیه شده است. به دلیل تشابه اقلیمی این منطقه با کشور پاکستان، ارایه گردیده است. در قسمت آخر نیز ویژگی های مهمترین ارقام موجود در کشور که اشتراک زیادی با ارقام موردکشت در پاکستان دارد، آمده است.
گیاه شناسی
انبه mangifera indica مهمترین عضو خانواده Anacardiacea است. مشخصه عمده بیشتر
گونه های این خانوداده، داشتن کانال های رزینی و نیز در پاره ای از آنها، شیره سمی و اشک آور (حساسیت زا) وجود دارد که گاه عوارض شدید پوستی در انسان ایجاد می کند.
متوسط ارتفاع درختان انبه بین 10 تا 30 متر بوده است و تا بیش از صد سال عمر می کنند. البته عمر درختان پیوندی کمتر از انواع بذری است. تنه اصلی کمابیش مستقیم و استوانه ای به قطر 75 تا 100 سانتی متر است. پوست آن به رنگ خاکستری قهوه ای با شیارهای سطحی طولی و یا مشبک حاوی قطرات رزین است. تاج درخت (فرم شاخه ها) متراکم و کروی شکل (یا تخم مرغی) است. شاخه ها قوی و ضخیم و اغلب دارای میان گره های یک در میان کوتاه و بلند (که مربوط به اوایل و اواخر هر دوره رشد است) می باشد.
شاخه ها مدور و صاف بوده و در جوانی به رنگ سبز مایل به زرد و تیره می باشند. برگ ها به طور متناوب تاحدی روی شاخه ها قرار می گیرند. سطح بالایی برگ ها سبز تیره و سطح زیرین آنها سبز مایل به زرد ا ست و طول آنها 40 ـ 10 سانتی متر و عرض آنها بین 10 ـ 2 سانتی متر است.
گل های کاملا کوچک و به طول 8 ـ 6 میلی متر می باشد وروی گل آذینی به طول 60 ـ 16 سانتی متر قرار می گیرد . ممکن است 500 تا 10000 گل روی یک گل آذین وجود داشته باشد اما درصد بسیار کمی از آنها به مرحله میوه شدن می رسند. به طور معمول دو میوه بر روی هر گل آذین، محصول خوبی به شمار می رود. گرده افشانی در انبه توسط حشرات و باد صورت می گیرد بنابراین انبه گیاهی دگرگشن است و که هم گل های کا.مل و هم تک جنسی (نر) تولید می کند. البته تعداد گل های نر به مراتب بیشتر از گل های کامل است. این موضوع و شیوه گرده افشانی و شرایط محیط و زمان گرده افشانی از مهم ترین عوامل محدود کننده های تلقیح گل ها و در نتیجه باردهی درخت می باشند.
فرآورده ها و میوه انبه
از میوه انبه فرآورده های مختلفی از جمله مربا، کمپوت، عصاره و ا نواع مختلف چاشنی ها تهیه می شود. همچنین از میوه های نارس و کوچک هم در تهیه ترشی استفاده می شود. در مناطقی مانند هندوستان، مغز هسته انبه به صورت پودر درآمده و برای مصارف خوراکی استفاده می شود. اما به نظر می رسد که مطلوب ترین نوع مصرف آن، تازه خوری است.
انبه منبع غنی از ویتامین های A و C بوده و حدود 1% نیز پروتئین دارد. برای انبه مصارف متعدد پزشکی نیز معرفی شده است.
ارقام مختلف انبه
ارقام، نژادها و انواع گوناگونی از این درخت در نواحی گرمسیری یافت شده اند که Popenoe در 1920 آنها را کم و بیش به دو گروه مشخص طبقه بنذی کرده است. با توجه به این که تاکنون یک طبقه بندی اساسی در این زمینه صورت نگرفته است. به تدریج با شناخت یک گونه جدید طبقه بندی تغییر می کند.
به هر حال منشا گروه اول هند و گروه دوم هندوچین، اندونزی و فیلیپین ایست.
با وجود موارد استثنایی در هر دو گروه، به طور کلی به دلیل هیبریداسیون فراوان، بذرهای گونه های هندی، تک جنینی و آنهایی که از گروه هندوچین هستند، چند چنینی شده ا ند. نژادهای زیادی که
ویژگی های خود را از طریق چند جنینی حفظ کرده اند در دو گروه شناخته شده اند و به خصوص آنهایی که در گروه هندی هستند، دارای میوه های با کیفیت پایین تر می باشند.
کشت و تکثیر
بذرهای انبه به دو صورت چند جنینی وتک جنینی مشاهده می شوند. بذور چند جنینی پس از کاشت، تولید چند نهال می نمایند که به جز یکی بقیه به لحاظ صفات، کاملا شبیه پایه مادری هستند. اما از آنجایی که نهال حاصل از بذور تک جنینی به لحاظ صفات، شبیه پایه مادری نیستند، استفاده از تکثیر غیرجنینی ضروری است. برای کاشت بذر، آنها را در خزانه در ردیف هایی به فاصله 30 سانتی متر و با فاصله 15 سانتی متری از هم در عمق 60 سانتی متری به نحوی می کارند که نوک جوانه هسته رو به بالا باشند. برای خزانه از خاک های رسی متوسط یا سیلت به همراه کودهای آلی استفاده می شود. استفاده از کودهای ازتی به صورت سولفات آمونیوم در خزانه توصیه شده است.
معمولا بذرهای انبه قوه نامه خود از ظرف مدت چهار هفته از دست می دهند و بذور پس از کاشت در خزانه پس از سه هفته جوانه می زنند. حدود شش هفته تا دو ماه پس از سبز شدن، نهالهای انتخابی را به گلدانی منتقل می کنند که حاوی خاک، کمپوست، شن و کود سبز است. البته به جای گلدان را کیسه های پلاستیکی نیز می توان استفاده نمود.
انواع پیوند در انبه
انواع مختلفی از پیوند در انبه استفاده می شود که مهمترین آنها پیوند به نکات مختلفی توجه می شود. به عنوان مثال گاهی از پایه هایی که به زهکش، کمتر حساسند و یا به سرمازدگی (انبه جنگلی) و شوری خاک، مقاوم ترند،استفاده می شود. بذور باید قبل از کاشت ضدعفونی شده و سپس در بستر بذر قرار گیرند.
اقلیم
آب و هوا اثر زیادی بر انبه دارد. بهترین اقلیم برای کشت و رشد انبه، شرایطی است که یک فصل خشک مشخص در زمان شکوفه دهی و رسیدن میوه داشته و دارای باران سالیانه بین 1250 تا 1800 میلی متر داشته باشد. در صورت کمبود باران، آبیاری ضروری است.
تحمل این درخت به سرما کم است و به طوری کلی، متوسط دمای کمتر از 15 درجه مانع رشد و نمو آن بوده و سرمای زیر صفر را بیشتر از چند ساعت تحمل نمی کند.
انبه به اختلاف زیاد دما شب و روز نیز حساس است و لذا در مناطق گرمسیری، رشد و نمو مناسب آن به ارتفاع زیر 600 متر و در مناطق نیمه گرمسیری به نواحی مسطح دریا محدود است.
خاک
انبه در انواع گوناگونی از خاک هایی که زهکشی مناسبی داشته باشند، رشد می کنند. این درخت به فضا زیادی برای رشد و گسترش ریشه نیاز دارد، و لذا خاک های کم عمق برای آن مناسب نیستند.
به لحاظ نوع خاک، خاک های شنی لومی و نیمه سنگین مناسب تر بوده و خاک های سنگین، شنی سبک و دارای املاح نمکی و یا حالت ماندابی، نامناسب می باشند.
زهکشی به خصوص در اوایل دوره رشد ضروری است و به طور کلی سطح آب زیرزمینی نبایستی از عمق 8/1 تا 5/2 متر بالاتر باشد.
مناسب ترین PH خاک برای کشت انبه بین 5/5 تا 7 می باشد.
کاشت درخت انبه
انتقال نهال باید در شروع فصل بارندگی انجام گیرد. درختان پیوندی را در سطح 12*12 متر و درختان غیرپیوندی را باید در سطح 14*14 متر کشت نمود.عمق چاله ها 1 متر و طول و عرض چاله هم 1 متر باشد. خاک سطح الارض و تحت الارض را از هم جدا کرده و سپس خاک سطح الارض را با یک حلب 20 لیتری که حیوانی یا کمپوست مخلوط نمود و چاله را از این مخلوط پر کرد. خاک اطراف گیاه را با پا سفت می کنند و از خاک تحت الارض برای حلقه دور درخت استفاده می کنیم.
آبیاری
آبیاری درختان انبه بستگی مستقیم به شرایط آب و هوایی و میزان بارندگی دارد. چنانکه در مقدمه ذکر شد، در مناطقی که بارندگی کافی است، نیاز به آبیاری درختان مسن بسیار کم است.
به طور کلی برای دوره های اولیه دو تا سه ماه پس از کشت، آبیاری سه بار در هفته صورت می گیرد. در دوره های بعد آبیاری در تابستان یک بار در هفته و در زمستان هر دو هفته یک بار انجام می شود. درختان مثمر دو تا سه بار در ماه آبیاری می شوند. در دوره 2 تا 5/2 ماهه قبل از گلدهی از آبیاری اجتناب می شود. این کار رشد سبزینه ای را دچار وقفه کرده و در نتیجه باعث گلدهی بهتر می شود بنابراین در زمان گلدهی نیز باید از آبیاری اجتناب کرد و در صورت لزوم یک آبیاری سبک پس از دوره مذکور و قبل از شکوفایی گل ها انجام می گیرد. پس از تثبیت میوه ها، آبیاری بایستی به طور مستمر انجام شود.
هرس
درخت انبه به صورت گنبدی شکل و تا حدود زیادی متناسب رشد می کند ولذا به هرس زیاد نیاز ندارد. با یک برنامه هرس می توان گسترش متوازن شاخه ها و امکان استفاده حداکثر از سطح برگ ها را فراهم کرد. شاخه های ضعیف، خشک، بیمار و آفت زده و یا رو به داخل (که همیشه در سایه هستند) را بایستی جدا کرد. در سال اول نهال را تا ارتفاع 1 متر قطع می کنند تا اسکلت تاج درخت شکل گیرد در سال دوم 4 تا 5 شاخه که بین آنها دارای فضای مناسبی باشد انتخاب می کنند تا شاخه اصلی درخت را تشکیل دهد و شاخه های دیگر را قطع می نمایند.
برداشت
درخت انبه از سال چهارم یا پنجم بعد از کاشت شروع به میوه دادن می کند و بعد از 8 سال میزان تولید آن افزایش می یابد. در 20 سالگی به رشد کامل می رسد.
هر درخت باید در سال بین 200 تا 500 عدد میوه تولید نماید. بعضی از ارقام در سال می توانند 100 عدد میوه تولید نمایند. از نظر تولید، ارقام انبه نظم هماهنگی ندارند به طوری که در یک برداشت کم از نظر تولید، ارقام انبه نظم هماهنگی ندارد به طوری که در یک برداشت کم از نظر تعداد امکان افزایش کیفیت میوه وجود دارد.
معمولا از گلدهی تا زمان رسیدن میوه ها 3 تا 6 ماه طور می کشد. برداشت میوه ها با تغییر رنگ آن از سبز به زرد شروع می شود و معمولا در این حالت بریکس میوه بیشتر از 7 می باشد. میوه ها را باید در فواصل زمانی منظم برداشت نمود. میوه ها را به آرامی در دست گرفته و می چینند و سپس بسته بندی
می نمایند. میوه ها همراه با 5 تا 10 سانتی متر از دم میوه چیده می شود. برای حمل و نقل و صادرات میوه باید دم میوه ها را تا 2 سانتی متر کوتاه نموده و شستشو می دهیم تا مواد زاید و بقایای سم از بین برود و سپس در جعبه قرار می دهیم. برای جلوگیری از شکستن شاخه های درخت در زمان برداشت از نردبان یا بالابرها باید استفاده نمود.
بسته بندی:
برای بسته بندی این محصول در کارتن باید نکات ذیل را رعایت نمود.
1. کف کارتن از نوع مقوای سه لای سنگین و در آن ترجیحاً تلسکوپی باشد و از انواع دای کاتی دردار نیز می توان استفاده نمود.
2. کارتن های مورداستفاده، تمیز، نو، خشک و عاری از بو بوده و اثر نامطلوب روی سطح خارجی یا کیفیت میوه نداشته باشد.
3. در کارتن های پنج کیلویی به صورت یک ردیفه با استفاده از شبکه های سلولزی بین میوه ها بسته بندی شود.
شرایط حمل
میوه انبه باید یک هفته قبل از رسیدن کامل چیده شود و در حرارت 9 درحه سیلسیوس با رطوبت نسبی 90 ـ 85 درصد با ماشین یخچال دار حمل شود.
شرایط نگهداری
برای نگهداری انبه در انبار باید شرایط زیر رعایت گردد.
1. کارتن های میوه باید به طور منظم به نحوی در انبار قرار داده شوند که جریان هوا بین آنها آزادانه برقرار باشد.
2. رطوبت نسبی انبار 90 ـ 85 درصد و حرارت آن 20 ـ 16 درجه سلسیوس باشد.
3. در صورت رعایت شرایط فوق میوه را به مدت 21 ـ14 روز می توان در انبار نگهداری نمود.
آفات انبه
از مشهورترین آفات انبه می توان به مگس های میوه، شپشک، زنجره انبه اشاره نمود که از این میان مگس میوه، نظر یه اهمیت آن مورد بررسی قرار می گیرد.
مگس میوه انبه Dacus Zonatus بزرگ ترین آفت انبه و گواوا می باشد. خسارت این آفت از طریق تخم گذاری در درون میوه و رشد لاروها در داخل آن می باشد. از سایر میزبان های این آفت می توان به آلو و مرکبات اشاره کرد.
به دلیل حضور فعال این آفت در تمامی فصول سال (حدود 10 ماه)، مبارزه و کنترل آن غالبا دشوار است، به ویژه آنکه قابلیت تحرک این آفت در بین باغ ها نسبتا زیاد است. به لحاظ محیطی درجه حرارت زیر 5/23 درجه به مدت یک ماه (یاکمتر) اثر منفی روی جمعیت آفت دارد.
در مبارزه شیمیایی از سموم مختلف حشره کش و در مبارزه تلفیقی استفاده از تله های فرمونی پیشنهاد شده است. اخیراً تلاش هایی در مورد کنترل آفت از طریق عقیم سازی حشرات نر صورت گرفته است.
بیماری انبه
مهم ترین بیماری های انبه شامل موارد زیر است:
1ـ آنتراکنوز (Anthracnose)
بیماری تقریبا شایع باغ های انبه است که علایم آن به صورت خشک شدن حاشیه برگ ها، ریزش برگ و خشکی شاخه ها است. از سایر عوارض آن می توان به پژمردگی و ریزش شکوفه ها اشاره نمود. عامل این بیماری Coletotrichum gloesporioides معرفی شده است.
برای کنترل این بیماری توصیه می شود تا خاک باغ ها هنگام احداث از نظر آلودگی به قارچ نامبرده مورد بررسی قرار گیرد. بقایای میوه محصولات آلوده را برای جلوگیری از پیشرفت وگسترش بیماری بسوزانند و همچنین به درختان مبتلا کود کافی و مناسب داده شود. در مبارزه شیمیایی استفاده از قارچ کش هایی مانند Captan و یا قارچ کش های حاوی مس قبل از زمان گلدهی تا مرحله برداشت توصیه شده است.
2ـ سفیدک پودری (Powdery Mildew)
خسارت این قارچ عمدتا بر روی گل ها بوده و علاوه بر آن بر روی شاخه ها و شکوفه ها نیز آسیب وارد می نماید که معمولا منجر به ریزش گل ها می شود. گسترش این قارچ اغلب در هنگام باران های سنگین صورت می گیرد. برای مبارزه شیمیایی توصیه شده است، از مرحله شروع گلدهی تا تثبیت میوه، هر دو هفته یک بار با استفاده از قارچ کش هایی مانند Dinocap سم پاشی صورت گیرد.
3ـ بیماری Mango Malformation
در سال های اخیر به عنوان یکی از مهم ترین بیماری های انبه محسوب می شود. در اثر این بیماری تشکیل گل به صورت گرفته و در نتیجه میوه تشکیل نمی شود.
اطلاعات در مورد این بیماری و روش قطعی مبارزه با آن هنوز کامل و شناخته شده نیست.
نعناع
کلیات گیاه شناسی
نعناع گیاهی است علفی و چند ساله که علاوه بر ساقه زیر زمینی که گیاه را در خاک مستقر میسازد دارای ساقه هوایی نیز هست. در محل گرههای ساقه که در تماس با زمین است ریشههایی خارج شده که ساقه جدید را درست میکند. بنابراین اگر شما فقط یک ساقه نعناع در باغچه خود بکارید به زودی تمام باغچه شما پر از نعناع میشود. برگهای نعناع بیضی شکل ، نوک تیز و دندانهدار میباشند.
گلهای آن بسته به نوع نعناع ممکن است قرمز ، ارغوانی یا سفید باشد. نعناع در مناطق معتدل و آفتابگیر به خوبی رشد میکند. نعناع از قدیمالایام به عنوان یگ گیاه معطر و اشتها آور و برای ناراحتیهای دستگاه گوارش بکار رفته است. بقراط پدر علم طب از نعناع در نوشتههای خود یاد کرده است. در قرون وسطی از نعناع در معالجه بیماریها و برای التیام زخمها و درمان درد گزیدگی زنبور و سگ هار استفاده میشد.
ترکیبات شیمیایی
نعناع دارای مادهای به نام منتول میباشد که ایجاد احساس خنکی در دهان میکند. مقدار منتول در نعناع بسته به نوع آن از 35% تا 55% تغییر میکند که البته اگر نعناع دیر کنده شود مقدار منتول آن تا حدود 30% پائین میآید.
خواص داروئی
نعناع از نظر طب قدیم ایران نسبتا گرم و خشک است و از نظر خواص دارویی از پونه قویتر است. از نعناع اسانس ، روغن و تنتور تهیه میکنند که مصارف طبی مختلفی دارد.
• نعناع باد شکن است و گاز معده و روده را از بین میبرد.
فرمت این مقاله به صورت Word و با قابلیت ویرایش میباشد
تعداد صفحات این مقاله 29 صفحه
پس از پرداخت ، میتوانید مقاله را به صورت انلاین دانلود کنید
دانلودمقاله گیاهان دارویی