پایان نامه حقوق کیفری: هم ترازی حقوق متهم و بزه دیده در مقررات کیفری ایران و اسناد بین المللی
قالب: word و قابل ویرایش
تعداد صفحات: 269
« فهرست مطالب»
عنوان
مقدمه 1
الف ) تعاریف و مفاهیم 3
ب) تشریح ابعاد موضوع 6
ج) بیان موضوع و سؤالات تحقیق 6
د) فرضیات تحقیق 7
ه) اهداف تحقیق 7
و) جنبۀ نوآوری تحقیق 7
ز) پیشینه و ضرورت تحقیق 8
ح) کاربردهای متصور از تحقیق 8
م) روش تحقیق و گردآوری اطلاعات 9
ن ) تقسیم بندی مطالب 9
بخش اول ـ مبانی حقوق متهم و بزه دیده در پرتو مفاهیم دادرسی عادلانه و رفتار منصفانه .11
فصل اول ـ مبانی حقوق متهم در پرتو دادرسی عادلانه12
گفتار اول- خاستگاه و تحول حقوق متهم در پرتو دادرسی عادلانه در نظام داخلی13
الف – فرض بی گناهی (برائت کیفری) در حقوق موضوعه14
1ــ پیشینۀ تاریخی16
2ــ فرض بی گناهی (برائت کیفری) در اصول فقه17
2-1- تمایز فرض بی گناهی ( برائت کیفری ) از اصل عملیه برائت در فقه..17
2ـ2ـ قلمرو اصل برائت 18
2-3ـ اصل عدم و رابطۀ آن با فرض بی گناهی .20
2-4ـ قاعدۀ درء و شباهت آن با فرض بی گناهی21
3- آثار فرض بی گناهی .22
3-1-آثار ناظر به حقوق دفاعی 22
3-2- آثار ناظر به آزادی متهم 23
3-3- آثار ناظر در تشریفات دادرسی 23
ب – مفهوم فرآیند مناسب و قانونی در حقوق موضوعه ....25
گفتار دوم – خاستگاه و تحول حقوق متهم در پرتو دادرسی عادلانه در نظام بین المللی..26
الف – دادرسی عادلانه در اسناد بین المللی .27
1- دادرسی عادلانه در اعلامیه جهانی حقوق بشر 28
2- دادرسی عادلانه در میثاق بین المللی حقوق مدنی و سیاسی 30
3- دادرسی عادلانه در اساسنامۀ دیوان کیفری بین المللی 32
ب - دادرسی عادلانه در اسناد منطقه ای 34
1- دادرسی عادلانه در کنوانسیون اروپایی حقوق بشر 34
2- دادرسی عادلانه در کنوانسیون آمریکایی حقوق بشر 35
3- دادرسی عادلانه در منشور آفریقایی حقوق بشر 36
4ـ دادرسی عادلانه در اعلامیۀ اسلامی حقوق بشر 36
فصل دوم ـ مبانی حقوق بزه دیده در پرتو رفتار منصفانه...38
گفتار اول – خاستگاه و تحول حقوق بزه دیده در نظام داخلی .…42
الف – رفتار کرامت مدار با بزه دیده43
1- کرامت انسانی به منزله مبنای حقوق بشر44
2- رفتار منصفانه به منزله مبنای حقوق بزه دیده45
ب – حق جبران برای بزه دیده47
1- مبانی حقوقی جبران48
1-1- مبانی تعهد بزهکار به جبران خسارت بزه دیده 49
1-1-1- مبنای ارزشی 49
1-1-2- کاهش جرم 50
1-2- مبانی پرداخت غرامت دولتی به بزه دیده51
1-2-1- کوتاهی دولتها 54
2-2-1- نظریات مبتنی بر رفاه و بیمه اجتماعی 54
3-2-1- نظریه مبتنی بر قرارداد اجتماعی 55
4-2-1- نظریات مبتنی بر واقع گرایی سیاسی 55
5-2-1- نظریات مبتنی بر همبستگی اجتماعی و انصاف 56
6-2-1- نظریه تضمین حق 56
2- مبانی فقهی حمایت از بزه دیده 56
2-1- قاعدۀ «لاضرر» مبنای تعهد بزهکار به جبران خسارت 57
2-2- قاعدۀ « لا یبطل» مبنای فقهی جبران خسارت دولتی بزه دیده 59
گفتار دوم ـ خاستگاه و تحول حقوق بزه دیده در نظام بین المللی 61
الف ـ رویکرد منطقه ای در پرتو کنوانسیون اروپایی پرداخت غرامت به بزه دید گان جرم های خشونت بار62
ب ـ رویکرد جهانی در پرتو اعلامیه اصول بنیادی عدالت برای بزه دیدگان و قر بانیان سوء از قدرت68
1ـ شناسایی حقوق بزه دیده در پرتو رفتار منصفانه 69
2ـ جنبه های گوناگون حمایت از بزه دیده در پرتو رویکرد متقارن اعلامیه 72
3ـ بازتاب ملاک های جهانی بزه دیده شناسی در پرتو اعلامیه 75
فصل سوم ـ تلاقی حقوق متهم و بزه دیده بر پایه اصل هم ترازی در نظام بین المللی77
گفتار اول ـ اصل همترازی در قطعنامه 34/40 مجمع عمومی مصوب 198578
الف ـ دسترسی به عدالت و رفتار منصفانه در بستر دادرسی عادلانه 80
ب ـ تحول اصل همترازی در پیش نویس کنوانسیون بزه دیدگان 2010 81
گفتار دوم ـ اصل همترازی در قطعنامه اصول و رهنمودهای 2005 85
الف ـ حق جبران برای بزه دیدگان نقض های حقوق بشری 85
ب ـ شناسایی اصل همترازی در قطعنامه اصول و رهنمودهای 2005 87
گفتار سوم ـ اصل همترازی در سایر اسناد بین المللی 88
الف ـ اصل همترازی در مقررات دیوان کیفری بین المللی 88
1 ـ اصل همترازی در اساسنامه 1998 رم 89
2 ـ اصل همترازی در قواعد 2002 آیین دادرسی و دلایل 89
3 ـ اصل همترازی در مقررات 2005 صندوق امانی 90
4 ـ اصل همترازی در مقررات 2006 ثبت و بایگانی 91
ب ـ اصل همترازی در کنوانسیون های 2006 ناپدید سازی اجباری و حقوق ناتوانان92
پ ـ اصل همترازی در کنوانسیون پالرمو و پروتکل های آن 95
1 ـ اصل همترازی در کنوانسیون 2000 پالرمو 96
2 ـ اصل همترازی در پروتکل یکم 2000 کنوانسیون پالرمو 96
3 ـ اصل همترازی در پروتکل دوم 2000 کنوانسیون پالرمو 97
ت ـ اصل همترازی در کنوانسیون 2003 مریدا 98
بخش دوم ـ مصادیق حقوق متهم و بزه دیده بر پایه اصل هم ترازی در بستر دا درسی عادلانه.99
فصل اول ـ حقوق ویژه متهم و بزه دیده 100
گفتار اول ـ حقوق ویژه متهم 102
الف ـ حق متهم به بهره مندی از فرض بی گناهی 103
ب ـ حق متهم به ارزیابی قانونی بودن دستگیری یا بازداشت خود 106
1 ـ حق مصونیت از دستگیری و بازداشت خودسرانه 108
2 ـ حق اطلاع از دلایل دستگیری 114
پ ـ ممنوعیت شکنجه و رفتار ضد انسانی و تحقیر آمیز 117
ت ـ حق متهم به مصونیت از مداخله خودسرانه 121
ث ـ حق متهم به اختیار کردن سکوت و مواظبت در اظهارات 124
ج ـ حق متهم به تفهیم شدن اتهام به او 128
د ـ ضرورت تحصیل دلیل به صورت قانونی 132
1 ـ منع اخذ اقرار با فشار و شیوه های غیر قانونی 135
2 ـ منع استفاده از روش های غیر قانونی به دام انداختن 138
ذ ـ حق متهم به داشتن فرصت و تمهیدات لازم برای دفاع 140
ر ـ حق متهم به حضور در جلسه رسیدگی 144
ز ـ حق متهم به اخذ آخرین دفاع 148
س ـ حق متهم به اعاده دادرسی 153
گفتار دوم ـ حقوق ویژه بزه دیده 156
الف ـ حق بزه دیده به رعایت احترام به منزلت او 156
ب ـ حق بزه دیده به ارائه دیدگاهها و نگرانی های خود 159
پ ـ حق بزه دیده به بهره مندی از تأمین امنیت خود 161
1 ـ حفاظت از بزه دیده در رویارویی با متهم 162
2 ـ حفاظت از بزه دیده در برابر متهم 164
3 ـ حفاظت از هویت بزه دیده 165
ت ـ حق بزه دیده به آگاه شدن از حقوق خود 168
ث ـ حق بزه دیده به بهره گیری از جبران 173
1 ـ جبران خسارت از گذر بزهکار 174
2 ـ پرداخت غرامت از گذر دولت 177
ج ـ حق بزه دیده به بهره مندی از خدمات رسانی مناسب 183
1 ـ مداخله در بحران پس از بزه دیدگی 184
2 ـ مشاوره و دفاع 185
3 ـ مشارکت بزه دیده در فرآیند عدالت 185
4 ـ آموزش همگانی 186
فصل دوم ـ حقوق مشترک متهم و بزه دیده 187
الف ـ حق متهم و بزه دیده به ارائۀ دلایل، استماع دفاعیات و اظهارات خود187
ب ـ حق متهم و بزه دیده به اطلاع از محتویات پرونده 189
پ ـ حق متهم و بزه دیده به داشتن وکیل و مشاور حقوقی 193
ت ـ حق متهم و بزه دیده به برخورداری از مترجم 204
ث ـ حق متهم و بزه دیده به معرفی شهود و مطلعین و پرسش از آنان209
ج ـ حق متهم و بزه دیده به بهره مندی از رسیدگی فوری212
د ـ حق متهم و بزه دیده به استفاده از ایرادات دادرسی223
ذ ـ حق متهم و بزه دیده به تجدیدنظر خواهی323
نتیجه
گیری241
پیشنهادها 247
منابع
چکیده
یکی از مهم ترین طرق دستیابی به عدالت در دادرسی کیفری، حمایت متعادل و متوازن از طرفین دادرسی کیفری ـ یعنی بزه دیده و متهم ـ می باشد، هر چند حمایت از بزه دیده و متهم هر کدام به طور مستقل دارای مبنای فقهی و حقوقی در قوانین ایران می باشند. اما مبنای مشترک حمایت از این دو طرف دعوای کیفری، در قالب دادرسی عادلانه و رفتار منصفانه تجلی پیدا می کند که این حمایت در راستای « اصل هم ترازی حقوق متهم و بزه دیده » به رسمیت شناخته شده است که علاوه بر شناسایی حقوق متهم بر پایۀ مفهوم دادرسی عادلانه، شناسایی حقوق بزه دیده در پرتو مفهوم رفتار منصفانه بر پایۀ این اصل تجلی پیدا می کند. در این پایان نامه با شناسایی اصل هم ترازی حقوق متهم و بزه دیده در دو معنای ایجاد تعادل و برابری بین حقوق این دو طرف دعوی کیفری با در نظر گرفتن حقوقی که مقررات داخلی و سپس اسناد بین المللی برای متهم و بزه دیده در نظر گرفته اند، در می یابیم که وزنۀ عدالت کیفری به نفع متهمان سنگینی بیشتری داشته، که سعی بر آن می شود با شناسایی حقوقی برای بزه دیده ، به عنوان یک طرف دعوای کیفری، حمایت بیشتری از او صورت گیرد. اصل هم ترازی حقوق متهم و بزه دیده در معنای ایجاد تعادل و توازن به حقوق اختصاصی هر یک از طرفین دعوی کیفری بر اساس موقعیتی که در فرآیند دادرسی کیفری دارند، می پردازد، که می توان گفت که این اصل در حقوق اختصاصی متهم مبنی بر داشتن ( حق بهره مندی از فرض بی گناهی، حق ارزیابی قانونی بودن دستگیری و بازداشت، حق مصونیت از شکنجه و رفتار ضد انسانی و تحقیر آمیز و مداخلۀ خود سرانه، حق سکوت و تفهیم شدن اتهام به او ، حق اخذ دلیل به صورت قانونی، حق داشتن فرصت و تمهیدات لازم برای دفاع، حق حضور در جلسۀ رسیدگی، حق اخذ آخرین دفاع از متهم و اعاده دادرسی) و در حقوق اختصاصی بزه دیده مبنی بر داشتن ( حق احترام به منزلت او، ارائه دیدگاهها و نگرانیهای خود،
بهره مندی از تأمین امنیت، حق آگاه شدن از حقوق خود، بهره گیری از جبران، بهره مندی از خدمات رسانی مناسب ) تجلی پیدا می کند، اصل هم ترازی در معنای مساوات و برابری حقوق و امتیازات طرفین دعوی کیفری در حقوق مشترک متهم و بزه دیده ( حق ارائه دلایل، استماع دفاعیات و اظهارات خود، حق اطلاع از محتویات پرونده، حق داشتن وکیل و مشاور حقوقی و مترجم، حق معرفی شهود و مطلعین و پرسش از انها ، حق بهره مندی از رسیدگی فوری، حق استفاده از ایرادادت دادرسی و حق تجدید نظر خواهی) متبلور می شود.
کلید واژگان: متهم، بزه دیده، حق، اصل هم ترازی، دادرسی عادلانه، رفتار منصفانه، عدالت کیفری، حقوق بشر، آیین دادرسی کیفری، بزه دیده شناسی
مقدمه:
بزه دیده شناسی به عنوان دانشی جدید در حقوق کیفری به مطالعۀ جایگاه بزه دیده در رویداد مجرمانه می پردازد. نگاه نخست این دانش به نقش بزه دیده در تکوین جرم، توأم با نگرشی منفی به جایگاه او در واقعۀ مجرمانه همراه بود. در این نگرش بزه دیده به عنوان عاملی مؤثر در تحقق جرم مدنظر قرار می گیرد که از آن به بزه دیده شناسی علمی یا اولیه یاد می شود. اما رویکرد به حقوق متهم پیشینه ای بسی مدید داشته که به نیمۀ دوم سدۀ بیستم باز می گردد که در طی این سده، با تأثیرگذاری رویکردهای فرد محور و آزادی محور بر حوزۀ آیین دادرسی، قانونگذاران کشورهای مختلف سعی در حمایت از حقوق متهم در برابر نهاد تعقیب نموده و حقوق وآزادی های او را محترم شمردند. این رویکرد توجه جامعۀ بین المللی را نیز به خود معطوف ساخت، اسناد بین المللی و منطقه ای حقوق بشر( اعلامیۀ جهانی حقوق بشر، میثاق بین المللی حقوق مدنی و سیاسی، اساسنامۀ دیوان کیفری بین المللی، اعلامیۀ اسلامی حقوق بشر و ...) در حمایت از متهم و حفظ حقوق او حاکی از این حمایت می باشند. بازتاب این حمایت در قلمرو عدالت، به شناسایی حقوق متهمان در چهارچوب مفهوم «دادرسی عادلانه» انجامید.
در این میان گسترش مطالعات جرم شناختی در مورد بزهکاری موجب شد که نقش بزه دیده به عنوان عاملی مؤثر در بزهکاری مورد توجه جرم شناسان قرار گیرد و گسترۀ آن در چهار چوب مفهومی نو به نام « دسترسی به عدالت و رفتار منصفانه» در دهه های پایانی این سده به قلمرو بزه دیدگان نیز تسری پیدا کرد.
بدین ترتیب مطالعۀ علت شناختی بزه دیده در مقام تأثیرگذاری بر تحقق جرم ادامه یافت. با گذشت دو دهه از پیدایش بزه دیده شناسی علمی، جریانهای عقیدتی ـ ارزشی (به ویژه فمنیستها) با انتقاد به دیدگاه های بزه دیده شناسی علمی بحث حمایت از بزه دیدگان را مطرح کردند ( بزه دیده شناسی حمایتی یا ثانویه).
بدین ترتیب، بزه دیده که به عنوان فرد فراموش شده در فرآیند کیفری تلقی می شد، مجددا" مورد توجه قرار گرفت. ضرورت تقدم جایگاه بزه دیده در فرآیند کیفری و اعمال سیاست خسارت زدایی جامع و مطلوب به نفع بزه دیدگان دو محور اصلی تحقق آرمان های دانش بزه دیده شناسی در کلیۀ مراحل دادرسی کیفری می باشند. در این راستا ضرورت حمایت از بزه دیدگان و حقوق آنها توجه جامعۀ بین المللی را که تا کنون نقطه نگاه خود را بر حمایت از متهم و حفظ حقوق او معطوف کرده بودند، به خود معطوف ساخت. حاصل این تلاش ها در دهۀ 1980 میلادی در قالب کنوانسیون اروپایی پرداخت غرامت به بزه دیدگان جرایم خشونت بار 1983 و اعلامیۀ اصول بنیادی عدالت برای بزه دیدگان و قربانیان سوء استفاده از قدرت 1985 متجلی شد. این اعلامیه به عنوان منشور حقوق بزه دیده، موقعیت فراموش شدۀ بزه دیدگان را احیاء کرد.
«دادرسی عادلانه و رفتار منصفانه» در طی فرآیند کیفری منجر به ایجاد توازن میان حقوق متهم و بزه دیده می شود، که با اتکا به «اصل تساوی سلاح ها»، متهم در زیر سایۀ چتر«برائت» و بزه دیده از گذر«احترام و تکریم منزلت و جبران خسارت» در روند دادرسی سالم و بی طرفانه قرار می گیرند. در نظام های نوین دادرسی، رعایت تساوی بین اصحاب دعوا فقط تکلیفی نیست که بر عهدۀ قاضی نهاده شده باشد، مقنن نیز به نوبۀ خود مکلف به وضع قوانین به گونه ای است که رعایت حقوق اصحاب دعوا را، جهت برگزاری یک دادرسی عادلانه و منصفانه فراهم کند، این رعایت تساوی سبب می شود تا به همان اندازه که نظام عدالت کیفری حقوق متهمان را در نظر دارد، به همان اندازه به وضع حقوق و برآوردن نیازهای بزه دیدگان بپردازد. بنابراین از مهم ترین ابزارهای دست یابی به عدالت در دادرسی کیفری، حمایت متعادل و متوازن ازاصحاب اصلی دادرسی کیفری یعنی متهم و بزه دیده می باشد که در راستای آن نظام عدالت کیفری با فراهم ساختن تساوی بین دو طرف دعوا و توجه به معیارهای محاکمۀ منصفانه نسبت به بزهکار ضمن تأکید رفتار منصفانه نسبت به حقوق آنها را به رسمیت می شناسد. در راستای این حمایت، «اصل هم ترازی حقوق متهم و بزه دیده» در چهارچوب دادرسی عادلانه شناخته شده است که در این تحقیق در دو معنا کاربرد دارد که در یک معنا مبتنی بر برابری و مساوات حقوق و امتیازات متهم و بزه دیده می باشد که در مبحث حقوق مشترک به آن پرداخته شده است، و در معنای دوم به منظورایجاد تعادل و توازن حقوق و اختیارات هر طرف (متهم و بزه دیده) بر پایۀ تفاوتهایی است که از لحاظ موقعیت در فرآیند دادرسی دارند که در مبحث حقوق اختصاصی هر یک از طرفین دعوی کیفری به آن پرداخته شده است. در نتیجه اجرای عدالت تنها در گرو به کیفر رساندن بزهکار بر پایه یک دادرسی عادلانه نیست، بلکه نیازمند به رسمیت شناختن بزه دیده و حقوقی برای او در چهارچوب یک رفتار منصفانه است که ضمن رعایت حقوق متهمان، بر پایۀ «هم ترازی دو اصل دادرسی عادلانه و رفتار منصفانه»، حقوق بزه دیدگان را نیز در نظر بگیرد.
پایان نامه حقوق کیفری: هم ترازی حقوق متهم و بزه دیده در مقررات کیفری ایران و اسناد بین المللی
