271 صفحه
چکیده :
پایان نامه ی حاضر در قالب دو باب تدوین شده است که در باب اول به بررسی اوضاع اجتماعی و ادبی قرن چهارم پرداخته که در این فصل علاوه بر بررسی اوضاع سیاسی و اجتماعی، به نقش آل بویه در حرکت فکری و فرهنگی قرن چهارم و مظاهر فرهنگی و ادبی این قرن در قالب محصولات فرهنگی نظیر: شعر، نثر، نقد و علم لغت می پردازد.
در فصل دوم این باب به بررسی زندگی نامه ی سیدرضی از ولادت تا وفات می پرازد که در این میان به شجره نامه ی او ، پدر، مادر، و فرزندان بطور کامل توجه شده است و مطالب مفصلی را در باره مقام و منزلت پدرش سیدابواحمد موسوی و نقش اصلاح گرانه ی او در جامعه آن روز و وساطت میان خلفا و سلاطین و بزرگان آورده ایم و در ضمن نکاتی هم درقالب همین بحث درباره ی خصوصیات اخلاقی او بیان کردیم.
در ادامه ی سخن از اساتید و مشایخ رضی و تربیت یافتگان مکتب او و نقش مجتمع عظیم علمی، فرهنگی « دارالعلم » در نهضت فکری و تأسیس مجامع شبیه به آن بطور مفصل بحث شده است. رضی در کنار مناصب و مشاغل رسمی و اشتغال کامل، دست از تدریس و تألیف برنداشت و لذا علاوه بر بیان اسامی تألیفات و فعالیتهای علمی و بررسی شاگردان از اثربسیار ارزشمند او« نهج البلاغه» هم غافل نشده و لذا به بررسی نگاره ها و پژوهش های صورت گرفته در زمینه ی نهج البلاغه و پاسخ به شبهات مطرح شده درباره ی متن و گردآورنده آن نیز پرداخته ایم.
در باب دوم که به موضوع اصلی تحقیق مرتبط می شود به بررسی ونقد دیوان اشعار رضی و نسخه های خطی کتابخانه های ایران و جهان می پردازد و دیوان اشعار او را از جهت محتوایی با استفاده از مفاهیم و مضامین وموضوعات قصاید مورد نقد کامل قرار می دهد.
این باب از شش فصل به ترتیب موضوعات شعری و حجم آنها تدوین یافته است که در هرکدام از این فصول، با طرح مباحثی به بیان ابعاد و ویژگی ها و ساختار و موضوع و مضامین قصاید دیوان و قالبهای شعری پرداخته ایم که عبارتند از: مدایح، رثا و سوگنامه ها، فخرو حماسه، غزلیات و حجازیات، هجویه ها و پند و اندرزهای حکیمانه.
لازم به یادآوری است که در هر فصل به تناسب نیاز به شرح و ترجمه ی برخی قصاید و غزلیات نیز اهتمام تمام صورت گرفته است.
رضی با سرودن ترانه های سرزمین یار(حجازیات) به همه ی دلسوختگان عاشق و عاشقان دلسوخته فهماند و نشان داد که می توان بی آنکه آلوده ی ناپاکی و فساد شوند در مسیر عشق الهی قدم بردارند؛ و در حقیقت از عشق زمینی راهی به وسعت هستی بسوی معشوق اصلی گشود. او ثابت کرد که می توان شب را درکنار محبوب بسر برد بی آنکه به گناه آلوده شد. رضی با طرحی ابتکاری در هجویات بی آنکه متعرض عیوبی شود که احساسات را جریحه دار می سازد، دست به روشی زد که در آن از روش هجویات برای اصلاح اخلاق ناپسند و رفتار زشت مخاطب استفاده نمود. وی عیبهای اشخاص را متذکر می شود نه اینکه متعرض آبروی او شود بلکه وضعیتی پیش آید که خود شخص به اصلاح خویش بپردازد.
رضی که خود حکیم وارسته است لذا در انتظار فرصتهایی است که درهای حکمت را نثار افراد ومخاطب خویش کند. به حق باید گفت که رضی شایسته ی القابی چون« اشعر قریش» و« رائدالعفاف» است.
فهرست مطالب :
مقدمه
باب اول : اوضاع سیاسی، اجتماعی فرهنگی و ادبی دوران سید رضی
فصل اول : اوضاع سیاسی، اجتماعی و ادبی
بخش اول : اوضاع سیاسی
بخش دوم : اوضاع اجتماعی
بخش سوم : اوضاع فرهنگی و ادبی
الف : نقش آل بویه در نهضت فکری و ادبی قرن چهارم
ب : مظاهر فرهنگی و ادبی قرن چهارم
1- شعر
2- نثر
3- نقد
4- علم لغت
فصل دوم : سید رضی شاعری از تبار علی(ع)
بخش اول : زندگینامه ی سید رضی
الف : ستاره ای از افق بغداد
ب : شجره نامه
1- پدر( ابواحمد)
2- مادر( شیرزنی از تبار ناصرللحق)
3- ناصر کبیر یا فاتح مازندران
ج : روزگار وصل و غنچه های پیوند
د : غروبی نابهنگام
هـ : ویژگیها و خصوصیات بارز اخلاقی رضی
بخش دوم : زندگی علمی، ادبی و اجتماعی سیدرضی
الف : اساتید و مشایخ رضی
ب : دانش آموختگان و تربیت یافتگان و روایت کنندگان مکتب رضی
ج : مجتمع علمی« دارالعلم» یا اولین دانشگاه علوم اسلامی
د : مناصب (نقابت، قضاوت، ریاست « امیرالحاج»
هـ : تألیفات
1- شعر( دیوان اشعار)
2- سیره نویسی
3- رسائل( مجموعه ی مکاتبات)
4- فقه
5- نحو
6- تفسیر
الف : حقائق التأویل فی متشابه التنریل
ب : معانی القرآن
7- بلاغت
الف : تلخیص البیان فی مجازات القرآن
ب : نهج البلاغه
ب1 : گردآورنده ی نهج البلاغه واقعاً کیست؟
ب2 : ادبیات نهج البلاغه
ب3 : پژوهش های دانشمندان در اقیانوس نهج البلاغه
باب دوم : نقد و بررسی دیوان سیدرضی
فصل اول : دیوان رضی
الف : نسخه های دیوان در کتابخانه های ایران و جهان
ب : شروح یا نگاره هایی بر دیوان
ج : اغراض و موضوعات موجود در دیوان
فصل دوم : مدایح
الف : ممدوحان رضی
ب : ساختار قصیده های مدح
ج : مضامین و مفاهیم مدیحه های رضی
ج1 : شجاعت
ج2 : بخشش و بخشندگی
ج3 : خردورزی و نیک اندیشی( عصاره ی چهار خلیفه)
ج4 : مقام ومنزلت اجتماعی
ج5 : تبریک اعیاد و مناسبتها
ج6 : بلیغان در نگاه بلیغ
مدیحه های رضی در یک نگاه
فصل سوم : رثاء« سوگنامه»
الف : افرادی که شاعر در سوگ آنها مرثیه سرایی کرده است
ب : فرهنگ عاشورا در سوگنامه های حسینی (5 مرثیه با بررسی محتوایی آنها) 138
ج : غمنامه ی مادر و تجلیل از مقام و منزلت زن مسلمان
د : بررسی ساختار سوگنامه های رضی
هـ : مضامین و موضوعات سوگنامه ها
هـ 1 : سرانجام و سرنوشت انسان
هـ 2 : پدیده ی مرگ و تأثیر آن بر مرثیه های رضی
هـ 3 :بزرگداشت و بیان فضائل متوفی
هـ 4 : تسلیت و همدردی با بازماندگان متوفی
هـ 5 : اعلان جنگ با مرگ
هـ 6 : تجلی رثای دوران جاهلیت در سوگنامه های شاعر
نقد وبررسی سوگنامه های سید سوگوار
فصل چهارم : فخر و حماسه
الف : بررسی ساختار فخریات
ب : مضامین فخریه های رضی
ب1 :افتخار به اصل ونسب( شجره ی طیبه)
ب2 : شاعری الگو در میدان اخلاق و عمل
ب3 : قله ی عظمت در کوهسار ادب
ج : ابعاد و ویژگی های فخریات رضی
د : مقایسه ای میان فخریه های رضی و متنبّی
فصل پنجم : غزلیات و حجازیات
ترانه های سرزمین یار( حجازیات)
الف : بررسی ساختارغزلیات
ب : مضامین وموضوعات غزلهای رضی
ج : ابعاد و ویژگی های غزلهای رضی
حجازیات یا ترانه های سرزمین یار:
الف : ساختار ترانه های سرزمین یار( غزلهای حجازی)
متن و ترجمه غزل« لیلة السفح»
نقد وبررسی غزل« لیلة السفح»
برگزیده غزل« یا ظبیة البان...»
ب : بررسی مکانهای سرزمین حجاز در حجازیات
ج : مضامین و موضوعات غزلهای حجازی
د : جایگاه حجازیات و تأثیرآن بر ادبیات عرب
فصل ششم : هجویات
الف: موضوعات و مضامین هجوهای رضی
1) هجو اخلاقی
2) هجو سیاسی
ب : نمونه هایی از هجویات رضی
فصل هفتم : پند و اندرز و حکمتها
الف : نمای کلی حکمتهای رضی
ب : نمونه هایی از سخنان حکیمانه ی رضی
زبدة البحث (چکیده پایان نامه به زبان عربی)
منابع
چکیده انگلیسی
اوضاع سیاسی ، اجتماعی ، فرهنگی و ادبی دوران سید رضی
