دانلود با لینک مستقیم و پر سرعت .
نوع فایل: word
قابل ویرایش 122 صفحه
باغ های ایرانی
مقدمه
ساخت باغ در کشور ما سابقه ای طولانی داشته ودر تمام دورانها بخصوص دوره اسلامی مورد توجه بوده است . باغها چند عملکرد داشته اند و در بعضی دورانها باغهای عمومی برای گردش و تفریح اهالی ساخته می شدند.
آیین و گیش قدیم ایرانیان به کشاورزی و باغ سازی اهمیت خاصی داده ، آنرا ستایش نموده است چنانکه دورندیداد ( فر گرد سوم – فقره 33 می خوانیم که زرتشت به اهورا مزدا می گوید : ای آفریننده جهان مادی ، ای یگانه پاک ، چهارمین کسی که زمینه را به منتهی درجه وجد آورد کیست ؟ اهورا مزدا پاسخ می دهد ، آنکس که بیشترین مقدار گندم کشت کند و بیشترین سبزیها بکارد و بیشترین درختها بنشاند کسی که زمین خشک را آب دهد و زمین خیس (باتلاق) را بخشکاند و زیر کشت ببرد .
در دوره اسلامی نیز ایجاد باغها و درختزارها همچنان مورد علاقه ساکنان این سرزمین کهنسال بوده و علاوه بر باغهای بزرگ و با شکوه بیرون شهرها ، چندین سده پدیده باغسازی در درون و پیرامون شهرها ، خاص این سرزمین بوده است . در دین اسلام کاشتن درخت پسندیده و از بین بردن و قطع بی مورد آن نکوهیده شمرده و در این مورد احادیث و روایات فراوانی در دست است .
در قرآن مجید نیز اشاره های متعددی به بهشت و سرسبزی و زیبایی آن شده است .
بطور نمونه چند آیه سوره الرحمن به شرح ذیل می باشند :
در آن دو تا ، دو چشمه است که جاری می باشند . (51)
در آن دو تا است ، از هر میوه دوصنف (53)
تکیه می کنند بر فرشهایی که آستر آنها از دیبای سطیر است (55)
از طرفی بدلیل اختلاف آب و هوایی مناطق مختلف ایران بخصوص در مناطق گرمسیری باغ اهمیت ویژه ای پیدا می کند. این دو موضوع و مسائل دیگر باعث شدند که در این سرزمین درخت به عنوان عامل گیاهی و حیاتی مورد احترام اهالی قرار گیرد .
فضاهای سبز بر چند گونه بوده اند . یک نوع آن باغهای و با چند ساختمان بوده است . نوعی دیگر باغچه ها بودند که در مقیاس کوچکتر و خصوصی تر بکار می رفته اند و در همه خانه ها از اعیان تا معمولی ساخته می شدند ، گودال باغچه هم گونه ای دیگر از فضای سبز است که قبلا در مورد ریشه آن صحبت شد. این گودال باغچه ها در جایی احداث می شد که آب زیادی نداشته اند.
نارنجستان نیز نوع دیگری از این باغها بوده است که اختصاص به کشت مرکبات داشت . در شهر یزد تعداد زیادی نارنجستان ساخته شده بودند .
همانطورکه می دانیم یکی از اصول معماری ایران درونگرایی بوده است . باغها نیز از همین امر تبعیت کرده و معمولا دور تا دور آن با دیوار محصور بوده است . این مساله علاوه بر ایجاد یک حفاظ ، باعث می شود که وقتی انسان از فضای گرم بیرون به داخل باغ وارد شود چیزی بسیار متفاوت با بیرون را ببیند . علاوه بر این محدود کردن آن باعث کار بیشتر بر روی ان می شود. دیوارهای باغ عموما بلند و از خشت خام ، چینه و یا آجر هستند .
در باغهای ایرانی مانند آثار هنری دیگر ، سعی شده تا از بیهودگی پرهیز شود . در باغها هم مانند ساختمانها بوته ای بی مورد پیدا نمی شده است .
چمن به معنی محل چمیدن و گردشگاه بوده که در بعضی از مناطق ایران به علت وجود لایه های سخت زیرزمینی در سطح نسبتا بالاتر زمین ، آب به اندازه کافی برای رشد مرتب چمن و بوته زارها وجود داشته و این نواحی بصورت اقامتگاههای بهاره اعیان و اشراف در می آمده است .
در داخل باغها علاوه بر درختان و گلها و آب نماها گاهی اوقات یک کوشک در محور اصلی باغ ساخته شده که یا در مرکز و یا در بالای آن قرار گرفته اند . در باغ دلگشای شیراز تقریبا در وسط باغ قرار دارد و در باغ گلشن و باغ ارم و تعدادی دیگر در بالای باغ قرار گرفته اند .
معماری کوشکها نیز در نوع خود قابل مطالعه و بررسی زیاد است که د راین مختصر نمی گنجد و فقط به چند نمونه آن در شیراز اکتفا می کنیم . نقشه هایی که کلا در مورد این کوشکها بکار گرفته شده یا چهار گوش و یا هشت گوش است . در باغ جهان نما و باغ نظر این عمارتها هشت گوش است . ورودی هر کدام در گوشه های آن قرار دارد . در وسط آن یک فضای هشت ضلعی که به چهار صفه راه دارد جای دارد .
پوششهای داخل عمارت باغ نظر بصورت بسیار زیبایی مقرنس بندی از انواع پتکانه شده و روی آن نقاشیهای بسیار نفیسی کشیده شده است .
در نقشه کوشک باغ دلگشا نیز از هشت ضعلی استفاده شده ولی در مجموع طرح کلی آن شکل خاصی دارد . ورودی آن در ضلع غربی در قسمتی که بصورت برجسته است قرار دارد . سپس وارد فضایی هشت ضلعی شده ، در اینجا نیز مثل عمارت قبلی چهاردالان قرار گرفته است که یکی از آنها به ایوانی در ضلع جنوبی راه دارد . در دو گوشه ایوان دو اتاق در نظر گرفته شده است .
نقشه کوشک باغ ارم با انچه تا بحال دیدیم کاملا متفاوت است . برای وارد شدن به فضای اصلی با تالار بزرگ آن دو راه پله و راهرو در طرفین آن قرار گرفته و علاوه بر ارتباط به تالار ، ارتباط فضاهای کنار آن را نیز میسر می سازد . در مجموع نقشه آن چهار گوشی کشیده است .
مهمترین مساله برای حیات بخشیدن به باغ ، رساندن آب از راهروهای دور دست به آنجا بوده که با اتفاق آب از طریق قناتها این مساله را حل نموده اند . کاریز یا قنات یکی از روشهای بسیار قدیمی تهیه آب است که با کندن چاههای زیاد از دامنه کوهستان تا دشت و متصل کردن آنها به یکدیگر آب مورد نیاز حاصل شده و به صورت دایمی جریان پیدا می کند.
باستانی پاریزی درباره قناتهای بی شمار کشور و طریقه حفر آنها و اهمیتی که این قناتهای کهنسال دارند می نویسد :
ما…حدود سی و پنج هزار کیلومتر قنات زیرزمینی حفر کرده ایم ..همه اسمهای قنوات آنقدر قدیم و دیرینه است که از عهد قوس باستان و هخامنشی بیشتر می رود ، همه پنج شش هزار ساله است و …
به غیر از مساله انتقال آب از مکانهای دوردست رساندن این آب به کل باغ خود نیز مساله ای دیگر است که سازندگان باغها به خوبی ان را حل نموده اند .
آب قنات در جدولها و جویهای منظم قرار گرفته با گذر از نهر اصلی به مثابه رگ وشریان اصلی باغ به نحوی به نهرهای و جدولهای فرعی جریان پیدا می کند . این نوع روش آبیاری مسلما تاثیرگذار در طراحی باغ بوده است و یا به عبارت دیگر طراحی باغ بر اساس این امر صورت می گرفته است .
بر اساس گذر آب و تقسیم بندی باغچه ها و محورهای اصلی و فرعی بوجود آمده می توان تقسیم بندی در طرح باغها انجام داد . بطور مثال در باغ هفت تن شیراز محور اصلی در وسط باغ قرار می گیرد و باغچه ها و کرت ها در دوطرف آن و در دو راه دیگر در کنار دیوارهای خارجی قرا رگرفته اند.
در باغ گلشن و باغ ارم در همین شهر محور اصلی یکی است و محورهای فرعی یا موازی یا عمود بر آن قرار دارند.
در باغ فین کاشان طرح باغ نقشه ایی شبیه به برج دارد و محور اصلی آن روبروی ورودی قرار دارد . آب از بالای باغ به سه شاخه شده ، یکی در محور اصلی و دو شاخه عمود بر محور اصلی جریان پیدا می کند . در طرف چپ محور اصلی دو محور فرعی و در طرف راست آن یک محور دیگر قرار گرفته است .این چهار شاخه موازی بوسیله یک شاخه عمود دیگر به هم متصل می شوند و در مجموع باغ بافتی شطرنجی پیدا کرده است.
در حالیکه سازندگان سیستمی جالب را برای آبیاری کرت ها بوجود آورده اند ، سعی کرده اند که به بهترین وجه نیز آب را نمایش دهند . به همین دلیل سطوح را طوری انتخاب می کردند که جریان آب بخوبی نمایش داده شود . پله پله کردن مسیر جریان ملایم آب و تند و پر سرو صدا کردن آن یکی از روشها بوده است .
در کف آب نماها و بیشتر جاهاییکه آب فرو می ریخت غالبا تخته سنگی با تراش سفید کبکی و با طرحهای مختلف کار می گذاشتند که موج آب را زیبا جلوه دهد .
آب نما به جویهایی گفته می شده که برای منظره دادن به آب و جبران خشکی مناطق مورد استفاده قرار می گرفت . عمق این جویها حدود سی سانتی متر و عرض آنها در حدود 80 سانتی متر بوده است . آب نما ها فواره هایی داشته که در فواصلی آب را به داخل آب نما پرت می کرده اند . این قسمت معمولا سنگی بوده ولی در باغ فین از کاشی ساخته شده است .
به فواره های بزرگ شرن یا شن می گفتند . از دیگر چیزهای ساخته شده برای جلوه دادن آب یکی از آب گردان و یکی هم آبشار سازی بوده است .
در هشت بهشت اصفهان آب از اشکوب ساختمان بر روی کاشی های طبقه هم کف می ریخته است . در دوره قاجاریه هم چنین آبشارهایی را می ساختند . در چشمه عمارت بهتر برای بالا بردن آب از مکینه استفاده می کردند .
در جلوی کوشک اصلی باغها معمولا یک استخر به شکل مربع یا مستطیل وجود داشته است . استخرهای گرد ، پیش از اسلام و اوایل اسلام معمولا بوده ولی بعدها بکار نمی فرتند . حوض بیضی شکل را هیچ وقت نمی ساختند و اعتقاد بر این بود که آب در حوض بضی زودتر گندیده می شود .
بعدها از این حوضها یک شکل هندسی منظم و ساده از شش ضلعی تا دوازده ضعلی به خود گرفته است . معمولا در اغلب جاها از شکل هشت ضعلی استفاده می کردند و یک نمونه حوض شش ضلعی در قسمت ورودی خانقاه بندرآباد یزد وجود دارد . دوازده ضلعی را بیشتر در استخرهای نسبتا بزرگ بکار می گرفتند .
حوضهای هشت ضلعی گاهی اوقات بصورت هشت ونیم هشت و نگینی و یا کشکولی ساخته می شده است .
از دوره قاجاریه از شکلهای بیگانه مثل شکلی صلیبی و بیضی در حوضها استفاده شده است . همچنین در بعضی از باغها مثل فین کاشان ، حوضخانه هایی ساخته اند . حوضخانه ها طرحهای مختلفی دارند و در شکلهای هشت گوش یا هشت ونیم و هشت و یا مربع کامل ساخته شده اند .
همانطور که در ابتدا گفته شد سازندگان باغها مثل سایر هنرها پرهیز از بیهودگی داشته اند و به همین دلیل استفاده آنها از درخت و گل و گیاه منطق داشته و هیچگاه بدون دلیل چیزی را نمی کاشتند .
در باغها در هر قسمت درختانی با عملکردهای متفاوتی می کاشتند .
بعضی از درختها برای ایجاد سایه بوده است . این درختان را پده یا بیاخ می گفتند مثل سرو ، کاج ، نارون ، افرا ، ارغوان و …
از درختهای میوه دار از همه مهمتر درخت توت بوده است . دیگر درختان میوه دار سیب ، گلابی ، آلو ، آلوزرد ، درختهای هلو ، شفتالو و… بوده اند .
چون درخت هلو عمری محدود چند ساله دارد در فواصل درختهای هلو ، درختهای آلوسیاه و زرد می کاشتند .
درخت انجیر را معمولا در گوشه های باغ می کاشتند . درخت مو را در انواع مختلف مثل موی داربستی یا سواره ، موی پیاه و موی خوابیده می کاشتند .
درختان یاد شده هر کدام محلی خاص خود را داشتند . در کنار دو جوی خیابانهای سراسری ، درختان سرو و کاج و شمشاد می نشاندند . در زمینهای رسی و شور خاک ، که چنار خوب بار نمی آید درختان مثل تبریزی ، زبان گنجشک کبودار و سپیدار می کاشتند
پیرامون استخر را با درخشان نارون ، افرا ، مورد ، بید ، شوریده بید و ارغوان می پوشاندند و در حاشیه خیابانهای معمولا نوبت برگی جای می گرفت.
کرنهای دو سوی خیابانهای باغ را که بیشتر به صورت چهار تخته آرایش می شده با نهالهای میوه پر می کردند . در کرتهای دورتر و پیرامون باغ مو می کاشتند . خیابان کمربندی باغ و گوشه ها و در پناه دیوارها به انجیر ، سنجد و عناب اختصاص داشته است
در میان کرت ، بوته های بلند که چشم انداز ساختمان باغ را بپوشاند کاشته می شده است
گلها نیز نقش خاصی در باغها داشته اند ، اما از همه انواع آن استفاده نمی شده است . چند نوع گل بخاطر خاصیت هایشان بیشترکاشته می شدند مثل:
گل سرخ یا گل محمدی برای گلاب دهی
گل آتشی ، گل زرد یا دور و گل مشکیژه یا مشکیجه که گلی است کوچک و ریز ، با عطری فوق العاده ، این گلها را در کنار درختان یا در پای درختها می کاشتند .
پیازها و پیازچه ها ، مانند یاس یا یاس سفید را در داخل اتاقها در گلدان می کاشتند. نسرتن گلهای درشت و پر گل می داد و بسیار چیزهای دیگر گه می بایست مورد مطالعه و تحقیق قرار گیرند .
وجود چشمه سارها و رودها و کوههای پربرف و دره ها و دریاچه ها آب شیرین در کشوری مانند ایران اهمیت بسزایی دارد و این است که چشمه های پیرامون دشت تشنه کویر چون چشمه علی دامغان ، چشمه علی ری ، گوشه خمین چشمه های محلات و سمنان و فین کاشان همیشه در نظر مردم ایران محترم بوده و جنبه تقدس داشته و ایرانیان شاید نخستین کسانی باشند که با رنج فراوان هر جا می توانسته اند پیرامون چشمه ای شیرین گرد آیند . با کندن کهریزها و بستن بند ها و رود زن ها آب را از کوههای دوردست به دشت آورده ، یا سیلابهای سرکش را مهار کرده اند .
وجود تعداد زیادی کهریز و بند و بخشاب و جویهای آبرسانی در سراسر خاک ایران و سرزمینهاییکه پای ایرانی رسیده یا از فرهنگ ایرانی نصیبی داشته ایجاد می کند که درباره آن جداگانه بررسی شود . چون مرکز و ناف شهرها و آبادیهای ایران همیشه جای چشمه ها و کهریزها و بندهاست شایسته بود اندک یادی از آن بشود .
معماری باغ های ایرانی
ساخت باغ در کشور ما سابقه ای طولانی داشته و در تمام دورانها بخصوص دوره اسلامی مورد توجه بوده است . باغها در کل عملکردهای مختلفی داشته اند و در بعضی دورانهای باغهای عمومی برای گردش و تفریح اهالی ساخته می شوند . در دوره اسلامی نیز ایجاد باغها و درخت زارها همچنان مورد علاقه ساکنان این سرزمین کهنسال بوده و علاوه بر باغهای بزرگ و با شکوه بیرون شهرها ، چندین سده پدیده باغسازی در درون و پیرامون شهرها ، خاص این سرزمین بوده است . در دین اسلام کاشتن درخت پسندیده و از بین بردن و قطع بیمورد آن نکوهیده شمرده شده و در این مورد احادیث و روایت فراوانی در دست است . از طرفی به دلیل اختلاف آب و هوایی مناطق مختلف ایران ، بخصوص در مناطق گرمسیری باغ اهمیت ویژه ای پیدا می کند . این دو موضوع و مسایل دیگر باعث شدند که در این سرزمین درخت به عنوان عامل گیاهی و حیاتی مورد احترام اهالی قرار گیرد
باغهای ایرانی :
باغ ایرانی از قدیمی ترین و مهمترین باغ های جهان به شمار می روند . باغ ایرانی بیشتر حاکی از نیازهای روحی و کمتر متناسب با نیازهای آب قابل سنجش است . از زمان های قدیم بخش اساسی از زندگی ایران و معماری آن بوده در موجودیت آتشکده های بزرگ و تقویت نمادین آنها ، سهم داشته است از زمان سومریان باغ ، معبد و قصر سلطنتی را احاطه می کرد. زندگی در ایران به آب وابسته و در واقع آب عامل اصلی زندگی است . ایرانیان درخت را همراه با آب روان ترسمی کرده اند که مطلوبترین منظره در یک سرزمین خشک است . پس از آب درختان مهمترین نقش را در شکل گیری باغ ایرانی دارند . ایرانیان قدیم معتقد به فرشته مقدسی بودند به نام ( اوروزا ) که صدمه زدن به گل و گیاه موجب ناراحتی و خشم او می شد . ایرانیان بسیار پیشتر از سایر اقوام و ملل پی بردند که باغ سازی اساس کشاورزی است و نیکوترین شیوه های باغ سازی را هم از زمانهایی د یرین به دست آورده بودند . در دوران اسلامی ، باغ های انبوهی کاخ را احاطه می کردند و از لحاظ معماری به صورت بخشی از آن در نظر گرفته می شد. به صورتی که باغ تمامی جوانب اصلی بنا را به صور قرینه فرا می گرفت . سراسر محوطه به قطعات مستطیلی تقسیم می شد که از میان آنها جوی های کوچکی می گذشت . این باغ ها به پیروی از پیشینیان ایرانی ساخته می شوند از همان سده های نخستین هجری ، باغ سازی به شیوه ایرانی به فراسوی مرزهای می رود و به مرور زمان گستره خود را وسیع تر می کند . شیوه باغ سازی در کشورهای شرقی از باغ سازی ایران الهام گرفته است ، در این اسلام کاشتن درخت پسندیده و از بین بردن و قطع بی مورد آن نکوهیده شمرده شده و در این مورد احادیث و روایات فراوانی در دست است .
فهرست مطالب:
باغ های ایرانی
مقدمه
معماری باغ های ایرانی
باغهای ایرانی
مقدمه ای بر پیشینه تاریخی باغ ایرانی
آب در باغ های ایرانی
نقش آب در معماری
نقش آب در معماری ایران باستان
آب و روانشناسی
آب و انعکاس سطح آب ساکن
طراحی آب در سبک‌های مختلف
استخر
آب‌نما
چشمه
برکه
آبشار و جویبار
فواره‌ها
عناصر باغ ایرانی
آشنایی با معروفترین باغ های ایرانی
آشنایی با باغهای اشرفالبلاد
آشنایی با باغ اکبریه
آشنایی با باغ ارم
آشنایی با باغ دلگشا
آشنایی با باغ فین
آشنایی با باغچه جوق
آشنایی با باغ چشمه بلقیس چرام
آشنایی با باغ چشمه‌عمارت (حوضخانه)
آشنایی با باغ چهلستون
آشنایی با باغ چشمه علی (دامغان)
آشنایی با باغ دولت‌آباد
آشنایی با باغ سعد‌آباد
آشنایی با باغ ائل‌گلی (شاه گلی)
آشنایی با باغ شاهزاده ماهان
آشنایی با باغ شوکت‌آباد
آشنایی با باغ گلشن طبس
آشنایی با باغ عباسآباد (بهشهر)
آشنایی با باغ فردوس
آشنایی با باغ قدمگاه نیشابور
آشنایی با باغ کلات نادری
آشنایی با باغ چهلستون مازندران (دیوانخانه)
آشنایی با باغ نارنجستان قوام
آشنایی با باغ نیاوران
آشنایی با باغ هشت بهشت
آشنایی با باغ فرمانیه
منابع
منابع :
1- همشهری آنلاین
2- سایت علمی دانشجویان ایران
3- کتاب معماری اسلامی ، تالیف: استاد پیرنی
