جمعیت و تنظیم خانواده
مقدمه
تنظیم خانواده مجموعه اقداماتی است که افراد و زوجها را یاری میدهد تا از داشتن فرزند ناخواسته جلوگیری کنند و فاصله بین فرزندان را خود تنظیم نمایند.
آموزش و مشاوره ، تامین وسایل جلوگیری از حاملگی و دسترسی آسان به آن و کمک به کسانی که دچار ناباروری هستند و آموزش خانواده ها درباره فرزندان از جمله خدماتی هستند که بهداشت باروری را شامل میشوند. شناخت رشهای مختلف جلوگیری ازبارداری و آکاهی نسبت به مزایا و معایب هر روش میتواند خانواده را برای انتخاب مناسب ترین روش در پیشگیری از حاملگی ناخواسته راهنمایی کند.
اهداف تنظیم خانواده
کاهش مرگ و میر مادران به علل ناشی از بارداری و تامین سلامت آنان
کاهش مرک ومیر کودکان از طریق جلوگیری از رشد و تکامل نابهنجار جنین و کاهش بیماریهای ژنتیکی.
جلوگیری از سوء تغذیه مادران و کودکان با فاطله گذاری مناسب بین فرزندان
پرهیز از بدنیا آمدن کودک ناخواسته که خود به خود کاهش سقط های عمدی را بدنبال دارد.
داشتن فرزند به تعداد دلخواه و تعیین تعداد آنان با توجه به شرایط حاکم بر خانواده
برخورداری خانواده از سطح زیستی معقول
برخورداری افراد از تعلیم و تربیت بهتر
بهبود وضع مالی خانواده
تضمین ثبات خانواده
تامین بهتر خدمات و تسهیلات عمومی توسط مسئولین برای افراد جامعه
افزایش مشارکت زنان در فعالیتهای اقتصادی و اجتماعی
کاهش رشد جمعیت و هماهنگی آن با توسعه اجتماعی و اقتصادی و فرهنگی جامعه
انواع روشهای پیشگیری از بارداری
روش های جلوگیری از بارداری را میتوان به 4 گروه عمده تقسیم نمود:
1- روشهای طبیعی : منقطع ، ریتم
2- روشهای مکانیکی : کاندوم، دیافراگم ، اسفنج ، کلاهک ، IUD
3- روشهای طبی : قرص ، آمپول
4- روشهای جراحی : توبکتومی ، وازکتومی
قرصهای ترکیبی
توضیح روش : یکی از بهترین و مطمئن ترین روشهای جلوگیری از بارداری ، مصرف قرص های ترکیبی ( حاوی استروژن و پروژسترون ) است که به دو شکل یک مرحله ای ( LD و HD ) و سه مرحله ای ( تری فازیک ) موجود می باشد ، مصرف این قرص ها هر روز بوده ، که در بسته های 21 عددی در دسترس هستند .
مکانسیم عمل:
1- جلوگیری از تخمک گذاری
2- تاثیر بر مخاط داخلی رحم
3- ایجاد اشکال در ورود اسپرم به داخل رحم به دلیل افزایش ضخامت موکوس
4- جلوگیری از لقاح از طریق تاثیر بر حرکات لوله های رحم
مزایا :
اثر بخشی بالا ( 9/99 درصد )
برگشت سریع باروری پس از قطع روش
منظم شدن ، کاهش درد و خونریزی قاعدگی
کاهش بروز کیست های تخمدان
کاهش بروز بیماریهای خوش خیم پستان ، سرطانهای رحم و تخمدان
افزایش تراکم استخوانها
عیب ها :
نامناسب بودن برای افراد فراموشکار
نیاز به تهیه (بلیستر ) جدید در هر دوره قاعدگی
مناسب نبودن برای مادران شیرده در 6 ماه اول بعد از زایمان
عوارض شایع :
افزایش وزن
لکه بینی و خونریزی بین قاعدگی ها
حساسیت پستانها
سردردهای خفیف
تهوع
این عوارض در عرض 3-2 کاهش یافته و یا از بین می رود.
موارد منع مصرف مطلق :
شک یا اطمینان به وجود حاملگی
دیابت با بیماریهای عروقی
فشار خون بالا ( 100/160 میلی متر جیوه و بالاتر)
بیماری فعال یا مزمن کبدی
بیماریهای دریچه ای قلب
شک به وجود سرطان پستان ، ابتلا و سابقه آن.
خونریزی های رحمی بدون علت مشخص
سردرد راجعه شامل میگرن با علائم عصبی موضعی
موارد منع مصرف نسبی :
افسردگی خیلی شدید
مصرف ریفامپین یا گریزو فولوین
میگرن بدون علائم عصبی
مشکلات گوارشی که جذب قرص را مختل می کند.
فشار خون بین 100/160 تا 90/140 میلیمتر جیوه
واریس بدون سابقه ترومبوفلبیت
زمان شروع استفاده از قرص :
شروع قرص برای بار اول در 5 روز اول قاعدگی و برای اطمینان بیشتر روز اول خونریزی قاعدگی شروع شود ، قرص در ساعت خاصی از شبانه روز تا پایان بسته 21 عددی خورده می شود . مصرف بسته بندی پس از یک فاصله هفت روزه آغاز خواهد شد .
در مادران غیر شیرده مصرف قرص 3 هفته پس از زایمان خواهد بود.
مصرف این قرصها را میتوان در پنج روز اول بلافاصله بعد از سقط آغاز نمود.
موارد فراموشی قرص LD و HD:
فراموشی یک قرص : خوردن قرص فراموش شده به محض به یادآوردن
فراموشی 2 قرص : خوردن 2 قرص در 2 شب متوالی و خوردن بقیه مطابق معمول و استفاده از یک روش کمکی دیگر تا یک هفته .
فراموشی بیش از 2 قرص : خوردن بقیه قرص ها ( روزی یک عدد ) ادامه یافته و به مدت یک هفته از روش کمکی دیگری نیز استفاده شود و بلافاصله پس از اتمام بسته ، بسته بعدی ( بدون فاصله هفت روزه ) آغاز می گردد
فراموشی مصرف قرص تری فازیک :
فراموشی یک قرص در کمتر از 12 ساعت : خوردن قرص فراموش شده
فراموشی یک قرص پس از 12 ساعت : قرص فراموش شده خورده نشده ولی مصرف بقیه قرص ها طبق برنامه ادامه می یابد حتماً باید روش کمکی دیگر ( مثل کاندوم ) نیز به منظور جلوگیری از بارداری تا پایان بسته استفاده شود.
هشدارها و چگونگی برخورد با آنها:
در صورت بروز هر یک از علائم زیر مصرف کننده فورا به بیمارستان ارجاع میشود:
1- درد شدید در قسمت بالای شکم
2- درد قفسه سینه و یا تنگی نفس یا سرفه با خلط خونی
3- تورم یا درد شدید در یک پا
4- مشکلات چشمی ( تاری دید ، دوبینی)
نکات مورد توجه
مصرف قرص های ترکیبی پس از زایمان و در دوران شیردهی به دلیل تاثیر آنها بر روی شیر مادر توصیه نمی شود.
از مصرف قرص ها به صورت یک شب در میان یا یک ماه در میان یا هنگام ضرورت خودداری کنید چون خطر حاملگی وجود دارد.
چون مصرف داروهایی مانند آنتی بیوتیکها ، داروهای ضد صرع ، ابتلا به اسهال و استفراغ شدید اثر قرص را کم می کند ، در این موارد باید علاوه بر قرص ها از روش دیگری مثل کاندوم نیز استفاده شود.
محدودیت زمانی و سنی خاص از نظر مصرف قرص وجود ندارد و تحت نظر پزشک ، یا کلینیک تنظیم خانواده تا سالها می توان از همین روش استفاده کرد.
در صورت استفراغ به فاصله 2-1 ساعت بعد خوردن یک قرص از یک بسته دیگر خورده شده و مصرف مرتب بقیه قرصهای بسته اصلی در زمان مقرر ادامه می یابد.
قرص پروژسترونی دوران شیردهی
( مینی پیل )
توضیح روش : قرصهای شیردهی ، قرصهای حاوی پروژسترون تنها هستند . این قرصها دارای مقدار کمی هورمون پروژسترون ، از یک دوم تا یک دهم میزان هورمون قرصهای ترکیبی پیشگیری از بارداری می باشند .این قرصها حاوی استروژن نیستند ، از همین رو به نامهای قرصهای حاوی پروژسترون تنها یا مینی پیل خوانده می شوند ، که مادران شیرده تا 6 ماه پس از زایمان می توانند از آن استفاده کنند .
مکانیسم عمل:
1- دشوار نمودن اسپرم به رحم به دلیل افزایش غلظت ترشحات دهانه رحم
2 - جلوگیری از تخمک گذاری ماهانه
3- تاثیر بر مخاط داخلی رحم
مزایا :
نداشتن اثر منفی بر کمیت و کیفیت شیر مادر
افزایش مدت زمان شیردهی
قابل استفاده در مادران شیرده با موارد منع مصرف استروژن
عارضه شایع :
خونریزی نامرتب رحمی این عارضه معمولاً در ماههای اول مصرف دیده شده و 2 تا 3 ماه پس از آغاز مصرف از بین رفته و یا کاهش می یابد .
موارد منع مصرف مطلق :
خونریزی غیر طبیعی رحمی
اختلالات مزمن یا حاد کبدی ( تومور ، هپاتیت و ... )
ابتلا به سرطان پستان
موارد منع مصرف نسبی :
چاقی شدید
سا بقه سرطان پستان
فشار خون بالا
مصرف هم زمان داروهای ضد تشنج و ریفا مپین
سابقه حاملگی خارج رحم
زمان شروع استفاده از قرص شیردهی:
در صورت قاعده نشدن و تغذیه انحصاری شیر خوار با شیر مادر : 6 هفته پس از زایمان
قاعده شدن و تغذیه انحصاری شیر خوار با شیر مادر : مصرف قرص در یکی از پنج روز اول و ترجیحاً روز اول قاعدگی
چگونگی استفاده از قرص:
هر بلیستر لاینسترول ، دارای 28 قرص بوده که باید هر شب یک عدد از آن راس ساعت معین خورده شود.
شروع مصرف بسته بعدی قرص ، بلافاصله پس از پایان بسته قبلی است.
بین دو بسته قرص نباید هیچ فاصله زمانی وجود داشته باشد.
موارد فراموشی :
فراموشی یک قرص تا 3 ساعت مسئله ای نبوده و ضمن خوردن قرص فراموش شده ، آموزش و تاکید برای خوردن قرصهای بعدی در ساعت مقرر لازم است.
فراموشی یک قرص بیش از سه ساعت : خوردن قرص فراموش شده و مصرف بعدی قرص در ساعت همیشگی همراه با 2 روز استفاده از کاندوم در صورت نزدیکی.
فراموشی دو قرص ( 2 روز ) : خوردن قرص ها یکجا و استفاده از یک روش مکمل دیگر تا 7 روز.
فراموشی بیش از 2 قرص و داشتن نزدیکی محافظت نشده در عرض 72 ساعت اخیر : تجویز روش اورژانس پیشگیری از بارداری و نیز مشاوره برای انتخاب یک روش مناسب دیگر .
موارد قابل توجه :
بین 2 بسته قرص هیچ فاصله زمانی نباید وجود داشته باشد و شروع مصرف بسته بعدی قرص ، بلافاصله پس از پایان بسته قبلی است.
قرص ها هر شب و راس ساعت معین خورده شود.
قرص های شیردهی یک انتخاب مناسب است ، برای زنانی که شیردهی دارند و می خواهند روش خوراکی پیشگیری از بارداری داشته باشند .
این قرص ها باعث کاهش تولید شیر مادر نمی شود .
مگسترون
( روش تزریقی پیشگیری از بارداری )
توضیح روش : یک روش تزریقی پیشگیری از بارداری است که حاوی ماده موثره دپو مدروکسی پروژسترون استات بوده و سه ماه از بارداری پیشگیری مینماید.
مکانیسم عمل:
جلوگیری از تخمک گذاری،
دشوار نمودن رسیدن اسپرم به رحم از طریق افزایش غلظت ترشحات دهانه رحم،
تاثیر بر مخاط داخلی رحم ( اندومتر ) .
مزایا :
اثر بخشی بالا،
آسانی استفاده،
فاصله های استفاده نسبتا طولانی مدت،
کاهش ابتلا به سرطان های آندومتر و تخمدان، (PID)، کم خونی، فیبروم رحم، اندومتریوز، (EP)، کاندیدیازیس واژن، (PMS)، درد زمان قاعدگی
قابل استفاده در هر دوره سنی،
افزایش شیر مادر،
تداخل نداشتن باتماس جنسی،
عدم نیاز به قطع مصرف قبل از اعمال بزرگ جراحی،
مناسب برای بیماران تشنجی (عدم مصرف همزمان کاربامازپین و فنی تویین).
عیب ها :
تاخیر در بازگشت باروری
لزوم تزریق در فاصله زمانی سه ماهه
عدم پیشگیری از بیماری های مقاربتی از جمله ایدز
احتمال افزایش وزن
آمنوره
عارضه شایع :
1- اختلالات قاعدگی (از آمنوره تا خونریزی نامرتب)
2- افزایش وزن
موارد منع مصرف مطلق :
بارداری،
سرطان پستان،
خونریزی واژینال بدون علت مشخص،
اختلالات شدید انعقادی،
سابقه تومور(آدنوم) کبدی ناشی از مصرف هورمون های استرویید جنسی،
ترومبوآمبولی و یا سابقه آن،
سابقه سکته مغزی،
فشار خون کنترل نشده،
دیابت کنترل نشده،
دیابت با ضایعه عروقی و یا ابتلای دیابت به مدت 20 سال یا بیشتر از آن.
موارد منع مصرف نسبی :
بیماری کبدی
بیماری شدید قلبی
تمایل به برگشت سریع باروری
مشکلات مرتبط با تزریق (ترس ، ... )
افسردگی شدید
فشار خون کنترل شده
دیابت کنترل شده
مول
چاقی
زمان شروع استفاده از مگسترون:
در یکی از پنج روز اول قاعدگی و تا یک هفته از روش کمکی مانند کاندوم استفاده میشود.
چگونگی استفاده از مگسترون :
تزریق هر سه ماهه ( 2هفته زودتر یا دیرتر )
تکان شدید آمپول یا ویال برای ایجاد سوسپانسیون یکنواخت ،
تزریق عضلانی ( بالای عضله بازو یا باسن ) و عمیق ( با سر سوزن بلند ) بدون ماساژ دادن محل تزریق
هشدارها و چگونگی برخورد با آنها:
خونریزی شدید یا طولانی ( دو برابر شدن مقدار و یا مدت زمان قاعدگی )
سردرد شدید همراه با تاری دید
زردی چشم و پوست
تاخیر قاعدگی ( در فردی که حین استفاده از DMPA قاعدگی مرتب داشته است. )
افزایش فشار خون ( در حدی که نیازمند درمان باشد. )
موارد قابل توجه در پیگیریها و مراجعه های بعدی:
تاخیر بیش از دو هفته و وجود قاعدگی ماهانه در طول استفاده از روش: بررسی احتمال بارداری و تذکر به استفاده از یک روش دیگرتا قاعدگی بعدی
تاخیر بیش از دو هفته و آمنوره به دلیل تزریق آمپول: تزریق پس از دریافت پاسخ منفی بارداری
قطع قاعدگی (آمنوره) :عادی، بی خطر و بی ارتباط با حاملگی
لکه بینی یا خونریزی بین دوره ها: عادی، شایع و بی خطر
خونریزی قاعدگی شدید یا طولانی (مقدار خونریزی یا مدت آن دو برابر معمول): نادر، مهم و نیازمند توجه.
آی- یو- دی
توضیح روش : یک وسیله کوچک حاوی مس است که در داخل رحم کار گذاشته شده و تا ده سال از بارداری پیشگیری میکند.
مکانیسم عمل:
1. ایجاد التهاب در حفره رحم و صدمه به اسپرم،
2. اختلال در حرکات لوله های رحمی و جلوگیری از انتقال اسپرم و رسیدن آن به تخمک.
مزایا :
اثر بخشی بالا 2/99 درصد
برگشت باروری پس از خروج
مدت اثر طولانی
نیاز نداشتن به یادآوری روزانه
عدم تاثیر بر شیردهی
نداشتن آثار و عوارض هورمونی
قابل استفاده در اوایل منوپوز
عدم تداخل با تماس جنسی
تداخل نداشتن با مصرف داروها
عیب ها :
1- لزوم کارگذاری و خروج توسط فرد دوره دیده،
2- امکان خروج خود به خود،
3- عدم پیشگیری از انتقال بیماری های منتقله از راه تماس جنسی،
4- لزوم معاینه دوره ای.
عارضه شایع :
افزایش خونریزی و درد زمان قاعدگی و برخورد با آن،
خونریزی نامنظم و لکه بینی بین قاعدگی ها و برخورد با آن،
افزایش ترشحات و برخورد با آن.
موارد منع مصرف مطلق :
حاملگی یا شک به آن،
سابقه PID با بستری در بیمارستان،
آنومالی رحم،
نقص سیستم ایمنی،
نئوپلازی درمان شده سرویکس،
فیبروم با شکل غیر طبیعی رحم،
خونریزی شدید قاعدگی یا آنمی،
خونریزی واژینال تشخیص داده نشده،
اختلال انعقادی،
سابقه EP،
احتمال بدخیمی دستگاه تناسلی،
پاپ اسمیر غیر طبیعی،
درفاصله زمانی تشخیص و درمان مول،
نداشتن سابقه زایمان،
سل لگنی.
موارد منع مصرف نسبی :
1. سابقه PID بدون بستری در بیمارستان،
2. داشتن شریک های جنسی متعدد ،
3. بیماریهای دریچه ای قلب نیازمند پروفیلاکسی،
4. سابقه یا ابتلای اخیر به STI’s،
5. اندومتریت پس از زایمان یا سقط عفونی در سه ماهه گذشته،
6. سرویسیت و واژینیت درمان نشده.
زمان شروع استفاده از آی یو دی:
در زمان قاعدگی در پنج روز اول قاعدگی،
6 پس از زایمان ( طبعی ، سزارین) 6 هفته پس از زایمان،
پس از سقط یا کورتاژ غیرعفونی زیر 12 هفته در 5 روز اول پس از سقط ،
سقط بالای 12 هفته پس از 6 هفته ،
مادران شیردهی که قاعدگی آنها برنگشته است (6 هفته پس از زایمان با اطمینان از عدم بارداری).
هشدارها:
1. دیده نشدن و لمس نشدن نخ آی یو دی،
2. تاخیر قاعدگی،
3. حاملگی داخل و خارج رحمی
پیگیری :
1. مراجعه های پیگیری (پس از ماه اول و سپس هر ششماه)،
2. مراجعه پس از 10سال برای خروج و گذاشتن آی یو دی جدید.
بستن لوله های رحمی
( توبکتومی )
توضیح روش : بستن لوله در زنان یک روش دایمی جلوگیری از بارداری است که در آن لوله های رحمی بسته میشود.
مکانیسم عمل:
با بسته شدن لوله های رحمی از برخورد تخمک با اسپرم جلوگیری می شود و لقاح صورت نمی گیرد .
مزایا :
دایمی بودن
اثر بخشی بالا
عدم نیاز به یاد آوری و مراجعه مکرر
نداشتن عارضه برای سلامتی فرد استفاده کننده روش در دراز مدت
تاثیر نداشتن در روابط جنسی
کاهش ابتلا به سرطان تخمدان
عیب ها :
نیاز به عمل جراحی
پر هزینه و دشوار بودن عمل جراحی برگشت باروری
تذکرهای بعد از عمل توبکتومی:
یک سری دستورات و توصیه های کلی است که بایستی بعد از هر عمل جراحی رعایت شود بعنوان مثال :
تمیز و خشک نگهداشتن محل بخیه
حمام کردن روزانه و.........
نداشتن رابطه زناشویی حداقل تا یک هفته
خودداری از برداشتن اجسام و اشیای سنگین تا یک هفته.
فرمت این مقاله به صورت Word و با قابلیت ویرایش میباشد
تعداد صفحات این مقاله 14 صفحه
پس از پرداخت ، میتوانید مقاله را به صورت انلاین دانلود کنید
دانلود مقاله جمعیت و تنظیم خانواده