مقدمه:
امروزه با مطرح شدن مقوله پایداری در تمامی موضوعات مربوط به انسانها ، پایداری در بخش کشاورزی نیز مورد توجه بسیاری از اندیشمندان، سیاستگزاران و کشاورزان قرار گرفته است. کشاورزی پایدار در واقع سیستمی است که به سطح دانش بالا و مدیریت تخصصی نیاز دارد و رهیافتی است که در بلند مدت به کشاورزان کمک می کند تا تولید و سودمندی خود را حفظ و یا افزایش دهند. تا به امروز راهکارهای مختلفی برای حصول به اهداف کشاورزی پایدار و مواجهه با چالشهای پیش روی آن بیان شده است، اما آنچه که امروزه بیشتر کشورها و بخصوص کشورهای اروپایی مدنظر دارند مدیریت تلفیقی مزرعه می باشد که نوید بخش غذای سالمتر، با کیفیت و ارزش غذایی بالاتر و مراقبتهای زیست محیطی بیشتر می باشد.(Anonymous,2002) هم اکنون این رهیافت در بسیاری از کشورهای اروپایی پذیرفته شده و به نظر بسیاری از متخصصان، یک راه حل عملی برای مسائل و مشکلات کشاورزی در قرن 21 می باشد از طرفی با توجه به مشکلات پیش روی کشاورزان ایران از جمله مصرف نادرست کودهای شیمیایی، از بین رفتن مقادیر زیادی از محصولات در اثر آفات و بیماریها، کاهش منابع و نهاده های مورد نیاز و عدم توجه به مسائل زیست محیطی و همچنین لزوم توجه اولویتهای جهانی از جمله جهانی شدن بازار محصولات و توجه به خواسته های این بازارها مبتنی برارگانیک بودن محصولات و پایداری در تولید و قابل تامین بودن آنها، اهمیت توجه به روشهای پیشنهادی در این رهیافت بیشتر نمایان می شود. این مقاله ضمن بیان مفهوم ، مزایا و اصول این رهیافت به معرفی برخی شیوه های کاربردی آن می پردازد.
کشاورزی پایدار
نورمن و همکاران به نقل از جامعه زراعی آمریکا در سال 1989 کشاورزی پایدار را چنین تعریف کردند: کشاورزی پایدار درتمام دوران باعث بهبود محیط زیست و استفاده بهینه از منابع موجود شده و در تامین نیازهای غذایی انسان و ارتقاء کیفیت زندگی کشاورزان و جوامع بشری نقش مهمی دارد و باعث پویایی اقتصادی می شود. دیبرتین و پاجولیز به نقل از شورای علمی کانادا کشاورزی پایدار رااین چنین تعریف کرده اند: کشاورزی پایدار سیستمی است که تامین نیازهای جامعه را از لحاظ مواد غذایی مدنظر داشته و بر حفاظت منابع طبیعی و بهبود کیفیت محیط زیست برای نسلهای آتی تاکید دارد.
کشاورزی پایدار یک نظام سودمند، پایدار و متکی بر حفظ منابع طبیعی است و سودمندترین نحوه استفاده از انرژی خورشید و تبدیل آن به محصولات کشاورزی، بدون تخریب حاصلخیزی خاک و کیفیت محیط زیست را توصیه می کند. کشاورزی پایدار دیدگاهی ماورای اقتصاد تولید صرف را مدنظر داشته و در آن همبستگی بین اقتصاد تولید، ثبات اکولوژیکی و کیفیت محیط زیست به صورتی جامع نگریسته می شود (محبوبی، 1373).یک برنامه کشاورزی پایدار موفق در برگیرنده هفت هدف زیر می باشد:
1. فراهم کردن امنیت غذایی همراه با افزایش کمی و کیفی آن، ضمن در نظر گرفتن نیازهای نسلهای بعدی؛
2. حفاظت از منابع آب، خاک و منابع طبیعی؛
3. حفاظت از منابع انرژی در داخل و خارج مزرعه؛
4. حفظ و بهبود سودآوری کشاورزان؛
5. قابلیت پذیرش از سوی جامعه؛
6. حفظ نیروی حیات جامعه روستایی؛
7. حفظ تنوع زیستی (Mahler et al, 1997)
چالشهای پیش روی کشاورزان پایدار در جهان و ایران
مالرو و همکاران (1997) سه چالش اصلی پیش روی کشاورزان پایدار را رشد جمعیت، تولید موادغذایی و تقاضای انرژی می دانند و خاطرنشان می سازند که تنها راه حصول به کشاورزی پایدار کنترل این سه عامل است.
1ـ رشد جمعیت: افزایش جمعیت انسانها باعث استفاده بیشتر آنها از محیط و منابع طبیعی می شود. جمعیت جهان هر یازده سال یک میلیارد نفر افزایش می یابد و هر 60 سال دو برابر می شود، تا سال 2070 میلادی جمعیت جهان به 12 میلیارد نفر می رسد.
2تولید موادغذایی: با افزایش جمعیت، نیاز به غذا نیز افزایش می یابد. همین امر باعث استفاده بی رویه از زمینهای زراعی و کودهای شیمیایی شده و مسائل زیست محیطی را بوجود می آورد. از طرفی آمار نشان می دهد که مقدار زمین در جهان در سال 1950 از 5/0 ایکر برای هر شخص به 28/0 ایکر در سال 2000 کاهش می یابد. همچنین میزان رشد بازده محصولات در دهه های گذشته نیز کاهش یافته است. این عوامل باعث شده که دستیابی به کشاورزی پایدار مشکل شود.
همانگونه که ذکر شد مقدار رشد بازده محصولات نیز در حال کاهش است. بازده محصولات بین سالهای 1960 ـ 1950 حدود 40 درصد افزایش داشته در صورتیکه بین سالهای 2000 ـ 1990 بازده تنها 5 درصد افزایش داشته است.
3ـ تقاضای انرژی: با افزایش جمعیت و نیاز بیشتر به موادغذایی، نیاز به انرژی نیز بیشتر می شود و برای تامین این انرژی عمدتاً از سوختهای فسیلی استفاده می شود و محدودیت این سوختها و استفاده بی رویه از آنها می تواند برای حصول اهداف توسعه پایدار کشاورزی مشکل ساز باشد (Mahler et al, 1997)
در ایران نیز علاوه بر افزایش جمعیت، نیاز به تولید موادغذایی بیشتر و افزایش تقاضای انرژی، به عنوان چالشهای پیش روی کشاورزی پایدار مطرح هستند. تحقیق چیذری و همکاران (2000) نشان داد که دانش پایین کشاورزان درباره کشاورزی پایدار، مشکل فرسایش خاک, کمبود آب و نامناسب بودن وضعیت اقتصادی آنها، از مشکلات پیش روی کشاورزی پایدار در ایران است. کرمی (1995) نیز بیان می کند که وضعیت بداقتصادی کشاورزان باعث شده که مسائل زیست محیطی را در نظر نگیرند و آن را به عنوان چالشی برای حصول اهداف کشاورزی پایدار در ایران معرفی می کند.
رضوی (1379) مسأله جمعیت و روند افزایش آن را چالش عمده فراوری توسعه پایدار کشاورزی و روستایی در جهان می د اند و چالشهای ویژه پیش روی توسعه پایدار کشاورزی روستایی در کشور ایران را بدین شرح معرف می کند: تخریب کیفیت منابع آب، پوشش گیاهی و فرسایش شدید منابع آب و خاک, الگوی نادرست مصرف و مساله ضایعات، مطرح شدن تجارت آزاد و لزوم آمادگی برای حضور در بازارهای جهانی و منطقه ای، مساله امنیت سرمایه گذاری در بخش کشاورزی، بیکاری در مناطق روستایی و ضعف مدیریت توسعه روستایی.
مدیریت تلفیقی مزرعه
مدیریت تلفیقی مزرعه یک سیستم زراعی جامع نگراست که ضمن حفظ محیط زیست و مسئولیت پذیری در قبال آن، باعث تولید سودآور محصول می شود. مدیریت تلفیقی مزرعه با تلفیق فرایندهای طبیعی سودمند و فنون مدرن کشاورزی کار می کند و نظارت و مراقبتهای زیست محیطی را به خوبی مدنظر قرار می دهد. هدف مدیریت تلفیقی مزرعه این است که احتمال خطرات وارد بر محیط زیست را کاهش داده و در عین حال کیفیتهای مناسب و مهم زیست محیطی را ایجاد و از آنها مراقبت کند (LEAF, 2002a) . در واقع مدیریت تلفیقی مزرعه مترادف کشاورزی پایدار است بگونه ای که کشاورزان با کمک مدیریت تلفیقی مزرعه, فعالیتهای خود را ارزیابی می کنند و احتمال خطرات وارد بر موادغذایی و محیط زیست را کاهش می دهند (LEAF, 2001).
اصول مدیریت تلفیقی مزرعه عبارتند از:
- تعهد به کشاورزی خوب و توجه به حیات وحش
- مدیریت کارآمد خاک و کاربرد فنون مناسب کشت
- استفاده از تناوبهای صحیح زراعی
- حداقل اتکا به موادشیمیایی و کودها
- انتخاب مناسب و دقیق نوع خاک
- نگهداری و حفظ فضاهای سبز و محیط روستایی
- افزایش سکونتگاههای حیات وحش
- تعهد به اخلاق گروهی برای ارتباطات، کارآموزی و مشارکت (LEAF, 2002a)
مزایای مدیریت تلفیقی مزرعه
1ـ سودآوری
مدیریت تلفیقی مزرعه شامل فعالیتهای می شود که از هدررفتن منابع و محصولات جلوگیری و کارآیی انرژی را افزایش می دهد و در ضمن با تولید محصولات دارای کیفیت مناسب و در نظرگرفتن مسائل زیست محیطی کار کشاورزی، محصولات آن در مدت زمان کوتاهی موقعیت مناسبی در بازارهای محلی و جهانی پیدا خواهند کرد. مطالعات انجام شده در اروپا نشان داده است که می توان ضمن کاهش نهاده ها و حفاظت از محیط زیست، سودآوری کار کشاورزی را حفظ و حتی در برخی شرایط آن را افزایش داد؛ مدیریت تلفیقی مزرعه نه فقط از طریق افزایش محصول بلکه با کاهش هزینه ها می تواند سودآوری را افزایش دهد (Anonymous. 2002)
2ـ حفظ محیط زیست
فعالیتهای مربوط به تولید و مصرف انسانها باعث تخریب محیط زیست شده است، برای مثال افزایش سطح بیابانها و کاهش حاصلخیزی خاک در نتیجه کشت بیش از حد در زمین است و یا آلوده شدن خاک و آبهای زیرزمینی در نتیجه بقایای کشاورزی، صنعتی و شهری می باشد. اما باید در نظر داشت که تولید پایدار کشاورزی به حفظ کیفیت آب، خاک و هوا وابسته است.مدیریت تلفیقی مزرعه شرایطی را فراهم می کند که در آن استفاده بی رویه از منابع طبیعی و فشار بر خاک جلوگیری شده و در عین حال موادمصنوعی و شیمیایی موردنیاز در حدی و به طریقی مورداستفاده قرار می گیرند که کمترین اثرات نامطلوب زیست محیطی را به همراه داشته باشند. تحت این سبک مدیریتی، بین انسان و طبیعت هماهنگی و تعادل ایجاد می شود و در واقع از پیدایش و گسترش تضاد بین اهداف تامین غذای انسانها و حفظ منابع طبیعی جلوگیری شده و باعث می شود این دو همدیگر را تکمیل کنند.
3ـ ترجیح بازار
امروزه بازار، متقاضی محصولاتی است که ضمن دارا بودن کیفیت، طعم و رنگ مناسب و مطبوع، از سلامتی برخوردار باشد و مراقبتهای زیست محیطی نیز در ضمن تولید آن در نظر گرفته شده باشد. مشتری خواهان محصولاتی است که بتواند در موقع نیاز به آن دسترسی داشته باشد و از پایداری مناسب برخوردار باشد (Uk Agriculture., 2002).
کسب کیفیتهای بازارپسند و تولید پایدار تنها با استفاده از روشهای پایدار مقدور است و مدیریت تلفیقی مزرعه روشهایی را پیشنهاد می دهد که پایدارند. در واقع مدیریت تلفیقی مزرعه اولویتهای بازار را مدنظر قرار داده و سعی می کند اهداف و روشهای خود را تا حد امکان مدنظر قرار داده و سعی می کند اهداف و روشهای خود را تا حد امکان مطابق آنها سازد.
4ـ توجه به اولویتهای جهانی
طی سالیان متمادی، فعالیتهای انسانی باعث بوجود آمدن مشکلاتی شده که زندگی جهانیان را با تهدید مواجه کرده است و حل این مسائل مقدور نخواهد بود مگر با اتخاذ مدیریت صحیح برای استفاده از منابع و ارتباط صحیح انسانها با طبیعت در تمامی جوامع. مشکلاتی مانند گرم شدن هوای جهان وخطر انقراض برخی گونه های گیاهی و حیوانی، از این قبیل مشکلات هستند که ذهن جهانیان را مشغول ساخته و مدیریت تلفیقی مزرعه راه حلهایی برای آنها ارائه داده است. برای مثال مدیریت تلفیقی مزرعه نوعی سیستم گردش زراعی را پیشنهاد می دهد که ضمن کاهش مصرف انرژی باعث ایجاد زیستگاه زمستانی برای پرندگان مزرعه و حفظ گونه های زیستی می شود. از اولویتهای دیگری که می باید به آن پرداخته شود فقر و گرسنگی است که بسیاری افراد و بخصوص روستائیان کشورهای در حال توسعه از آن رنج می برند و مدیریت تلفیقی مزرعه ضمن توجه به افزایش محصول، موضوع عدالت برخورداری از منابع را نیز برای کاهش فقر و گرسنگی ضروری می داند و برای حصول آن ، برنامه ریزی می کند.
دیدگاههای مدیریت تلفیقی مزرعه درباره کار در مزرعه
1ـ موادمغذی خاک
کاهش شدید موادمغذی خاک یکی از مهمترین تهدیداتی است که تولید غذا را به مخاطره انداخته است. کاربرد موادمغذی نیز به علت قیمتهای بالای آنها برای برخی کشاورزان و بخصوص روستائیان کشورهای در حال توسعه که برای تامین نیازهای غذای خود مجبورند فشار بیشتری بر خاک وارد کنند، مشکل است. از طرفی استفاده زیاد از مواد مغذی فقط هزینه بر و اسراف نیست بلکه می تواند منجر به حساس شدن گیاه به آفات و بیماریها شود. لذا یکی از راه حلهایی که به نظر مفید می رسد استفاده از بقایای گیاهی و جانوری موجود در خاک، خردکردن و ادغام آنها برای حفظ حاصلخیزی خاکی می باشد. همچنین تعادل فسفر و پتاسیم خاک را نیز می توان با تناوب زراعی محصولات مختلف حفظ کرد
فرمت این مقاله به صورت Word و با قابلیت ویرایش میباشد
تعداد صفحات این مقاله 25 صفحه
پس از پرداخت ، میتوانید مقاله را به صورت انلاین دانلود کنید
دانلود مقاله ترویج کشاورزی