مقصود از اهل بیت که در قرآن کریم از هر گونه رذائل و پلیدی مبرّا شده‌اند، کیست؟
پاسخ این پرسش را از کلام آیت‌الله سبحانی، از اساتید محترم حوزة علمیة قم بیان می‌کنیم.
منظور سؤال کننده، این آیة مبارکه است که می‌فرماید:
إنّما یرید الله لیذهب عنکم الرّجس أهل‌البیت و یطهـّرکم تطهیراً؛1
خداوند می‌خواهد پلیدی‌ها را تنها از شما خانواده دور کند و شما را کاملاً پاک گرداند.
برای بررسی آیه «تطهیر» لازم است دو مطلب مورد بحث قرار گیرد:
اول، اینکه مفهوم «اهل بیت» چیست و عرب این واژه را در چه موردی به کار می‌برد؟
دوم، اینکه این آیه در مورد چه کسانی نازل شده است؟
1. مفهوم «اهل بیت»
واژة اهل بیت مرکب از دو کلمه است:
«اهل» و «بیت»
مفهوم هر دو کلمه واضح و آشکار است و برای تشریح آن به نقل سخنان فرهنگ نویسان عرب نیازی نیست، زیرا واژة «اهل» هر چند عربی است، ولی ورود آن به زبان پارسی و انس ما با این لفظ در طول چند قرن، آن را در ردیف کلمات فارسی درآورده است، و از مجموع استعمالات آن به صورت مضاف می‌توان مفهوم آن را چنین توضیح داد:
اهل امر: زمامداران،
اهل انجیل: پیروان انجیل،
اهل کتاب: پیروان کتاب‌های آسمانی،
اهل اسلام: پیروان اسلام،
اهل الرجل:کسانی که با مردی پیوند خویشاوندی دارند،
اهل بیت: کسانی که در سایة پیوند خویشاوندی در خانه‌ای به صورت مشترک زندگی می‌کنند،
اهل الماء: موجوداتی که در آب دریا یا کنار آن زندگی می‌کند.
با توجه به موارد استعمال این کلمه می‌توان مفهوم این لفظ را به شرح زیر بیان کرد: هر انسانی که نسبت به موضوعی (مضاف الیه) یک نوع انتساب یا اختصاص، و الفت و انسی دارد، به آن «اهل آن شیء» می‌گویند، از این رو «ابن منظور» در لسان العرب می‌گوید: «اهل الرجل اخص الناس به: خصّیصان هر مردی، اهل اوست».
به دیگر سخن، هرگاه گفته شود «اهل الرجل» مقصود کسانی است که به او وابسته بوده و از اتباع و متعلّقان او به شمار می‌روند و بر اساس این بیان، باید گفت: اهل بیت مفهوم وسیعی دارد که فرزندان و همسران انسان را نیز در بر می‌گیرد، لذا قرآن به روشنی آن را در مورد همسر ابراهیم به کار برده و آورده است که فرشتگان خطاب به او گفتند:
رحمة الله و برکاته علیکم أهل البیت؛2
رحمت و برکات الهی بر شما خاندان باد.
2. مصادیق «اهل بیت»
اکنون وقت آن رسیده است که مقصود از اهل بیت در آیه تطهیر روشن شود. هر گاه دلیلی بر انحصار این مفهوم بر همسر و همسران یا خصوص فرزندان اقامه نشود، باید آن را بر همان معنی وسیع حمل کرد، ولی قرائن قاطع نشان می‌دهد که مقصود، پیامبر(ص)، علی، فاطمه و حسن و حسین(ع) است و دیگر افراد را شامل نیست.
شواهد و قرائن این گفته عبارتند از:
الف‌ـ «البیت» به خانة معینی اشاره دارد:
«ال» در واژه «البیت»، نشانة جنس یا استغراق نیست، بلکه اشاره به یک خانة معهود دارد که مورد عنایت آیه است، زیرا اگر مقصود آیه، خانه‌های همسران پیامبر(ص) بود، لازم بود بگوید «اهل البیوت» و لذا آنجا که دربارة آنان سخن می‌گوید صیغة جمع به کار می‌برد، نه صیغة مفرد و می‌فرماید:
در خانه‌های خود قرار گیرید و مانند دوران جاهلیت نخست، زیبایی‌های خود را آشکار نکنید. 3
در این آیه، هر اتاقی از اتاق‌های زنان خدا(ص)، خانه‌ای محسوب شده که متعلق به یکی از همسران او بود، در حالی که در آیه، یک خانة مشخص مطرح است و طبعاً باید این یک خانه را معین کنیم. نمی‌توان گفت این «بیت» یکی از بیت‌های متعلّق به همسران رسول خدا(ص) است؛ زیرا در این صورت مفهوم این آیه کاملاً در ابهام فرو رفته و مجمل خواهد بود. گذشته از این دلیلی ندارد که یکی از خانه‌ها را بر هشت خانة دیگر ترجیح دهیم.
از این جهت باید این خانه، جدا از خانه‌های ازواج رسول خدا(ص) باشد و آن خانه چیزی جز خانة فاطمه(س) نیست که در عین تعلّق به وی، به پیامبر(ص) نیز تعلّق داشت و در آن چهار نفر مشترکاً زندگی می‌کردند.
مؤید این مطلب حدیثی است که سیوطی در تفسیر آیة «فی بیوتٍ اذن الله أن ترفع»4 آورده است. او می‌نویسد:
وقتی این آیه نازل شد و پیامبر(ص) آن را در مسجد تلاوت کرد، فردی برخاست و از رسول‌خدا پرسید: این بیوت با عظمت از آن کیست؟ پیامبر فرمود: «بیوت انبیا و پیامبران است». در این هنگام ابوبکر برخاست و در حالی که به خانه فاطمه و علی(ع) اشاره کرد، گفت: آیا این خانه نیز از آن خانه‌هاست؟ پیامبر(ص) فرمود: «آری، از برترین آنهاست».5
ب ـ مذکر بودن ضمایر: قرآن در سورة احزاب از آیة 29 تا آیة 34 پیرامون همسران پیامبر(ص) بحث و گفت‌وگو می‌کند و در تمام آیات، ضمایر مربوط به همسران پیامبر(ص) را مطابق قواعد ادبی مؤنث می‌آورد، در این مورد بیش از بیست ضمیر مؤنث به کار می‌برد ولی هنگامی که به آیه مورد بحث ـ که در ذیل آیه 33 قرار دارد ـ می‌رسد، لحن سخن دگرگون می‌شود و مخاطب عوض می‌گردد، ضمایر را مذکر می‌آورد و می‌گوید: «عنکم الرّجس» و «یطهّرکم» در این صورت باید دقت کرد که هدف از این دگرگونی چیست؟
این دگرگونی جز این نیست که آیه دربارة غیر آن گروه (زنان) نازل شده، هر چند در سیاق آیات مربوط به آنها آمده است. اینکه علت «تداخل» چیست و چرا در اثنای گفت‌وگوی با همسران، ناگهان طرف خطاب دگرگون می‌شود و مطلب مربوط به غیر آنان به میان می‌آید و آنگاه، بار دیگر به بحث پیرامون همسران باز می‌گردد را در جای دیگری مورد بحث قرار خواهیم داد.
شامل 8 صفحه word
دانلود تحقیق غدیر خم