ده گام اساسی در فرایند درس پژوهی
فرایند درس پژوهی چرخه ای است که امروزه در بیش تر کشورهای پیشرفته ی دنیا از استقبال ویژه ای برخوردار است. جهت سهولت بیش تر در درک و یادگیری این فرایند که در واقع یک برنامه ریزی بلند مدت و به نوعی سرمایه گذاری آموزشی محسوب می گردد مراحل آن در ده گام اساسی طرح گردیده است :
گام اوّل : تشکیل گروه ، تقسیم کار و مسؤولیّت اعضای گروه
یک گروه ۵ نفره می‌تواند به شیوه‌ی زیر سازماندهی شود:
( یک نفر مسؤول هماهنگی ـ دو نفر مسؤول نوشتن طرح درس- دو نفرمسؤول اجرای طرح )
اعضای گروه باید علاوه بر مسؤولیّت تعیین شده همگی در یک راستا و به طور مشترک در کلیّه ی فعّالیّت‌ها نقش داشته باشند.
گام دوم: تعیین هدف پژوهش
به عنوان مثال : درگیر ساختن دانشآموزان در فرایند یاددهی – یادگیری و این که بیاموزند آن چه را که می‌دانند چگونه در شرایط جدید به کار گیرند.
ملاک انتخاب هدف فوق بر اساس مواردی از قبیل :
* وجود مشکل در ارتباطات شفاهی دانشآموزان
* مشکل در به کار بستن دانسته‌ها
* ناتوانی در حلّ مسئله و … میباشد.
گام سوم: تعیین ماده و موضوع درسی
موضوع باید به گونه‌ای انتخاب گردد که برای معلّم و دانشآموزان چالش برانگیز باشد و بتواند گروه درس پژوهی را به هدف بلند مدّت تحقیق برساند. به عنوان مثال:
مادهی درسی : ریاضی پایهی چهارم
واحد : هندسه
موضوع درس : مساحت مثلّث
انتخاب این موضوع گروه را در راه رسیدن به اهداف گام دوم یاری میرساند .
گام چهارم : تدوین طرح درس اوّلیّه توسّط اعضای گروه
هدف کلّیِ موضوع درسی : توانایی محاسبهی مساحت مثلّت .
اهداف ورودی : ۱- قاعده ، ارتفاع و واحد مساحت را بشناسد و …
اهداف جزئی و رفتاری- دانشآموز بتواند :
* نظر خود را در خصوص نحوهی محاسبهی مساحت مثلّث بیان کند.
*مساحت باغچه‌ی مثلّث شکلی را به دست آورد و …
سایر مراحل طرح درس مانند انتخاب روش‌ها و وسایل، فعّالیّت‌های تدریس، ارزشیابیها و فعّالیّت‌های مکمّل و فوق برنامه بر اساس طرح درس‌های معمول تدوین می‌گردد .
گام پنجم : اجرای اوّلین تدریس
در این مرحله سناریوی نوشته شده (مساحت مثلّث) توسط یکی از اعضای گروه درس پژوهی به گروهی از دانش آموزان تدریس می‌گردد. در ضمن تدریس، سایر اعضای گروه و ناظران از نکات مثبت و منفی تدریس، عکس‌العمل‌های دانشآموزان ، سؤالات آنان و … یادداشت بر می‌دارند . ناظران و اعضای گروه بایستی در نکته برداری ، چارچوب معیّنی را لحاظ نمایند . ( تمرکز روی میزان فعّالیّت‌های دانش آموزان، اثربخشی روش‌ها، ابزار تدریس و ... )
گام ششم : گزارش نویسی و نقد و بررسی اوّلین تدریس
در این مرحله هنگام تدریسِ مساحت مثلّث ناظران باید به مواردی مانند :
تسلّط معلّم بر تدریس ؛ میزان توانایی دانش آموزان در کاربرد وسایل اندازهگیریِ واحد مساحت ؛کارآمدی روشهای تدریس و شیوه‌های ارزشیابی ؛ استنباط دانش آموزان از موضوع یادگیری و… توجّه و بر این اساس گزارش اوّلیّه را تهیّه نمایند .
در پایان تدریس، حتّی الامکان جلسهی تهیّه‌ی گزارش در همان محل انجام شود و از نظرات خود معلّمِ مجری و دانشآموزان نیز استفاده گردد. در خاتمه مفسّر نهایی جمع بندی را انجام می‌دهد .
گام هفتم : بازنگری مجدّد طرح درس
در این مرحله گروه درس پژوهی چهار گام اساسی پیشِ رو دارد :
۱- جمعآوری و بازبینی اطّلاعات مانند یادداشت‌ها، مشاهدات اعضای گروه و ناظران، کار دانشآموزان، فیلم تدریس و …
۲- تجزیه و تحلیل داده‌ها ( شواهدی که میزان برآورده شدن اهداف توسّط دانشآموزان را نشان می‌دهد )
۳- شناسایی تغییرات مورد نیاز ( چه تغییراتی و چگونه انجام شود تا گروه را به تحقّق هدف پژوهش برساند )
۴- اصلاح طرح درس : فرد مسؤول باید کلیّهی نکاتی را که نیاز به تغییر دارد به صورت برجسته در طرح درس گنجانده و به اطّلاع اعضا برساند تا در نهایت طرح درس نهایی تدوین و آمادهی اجرای مجدّد شود .
گام هشتم : تدریس دوم و تمرکز بر تهیّه‌ی گزارش مجدد
در این مرحله یکی دیگر از اعضای گروه یا همان معلّم قبلی ،طرح درس اصلاح شده را به گروه دیگری از دانش آموزان تدریس می‌نماید. ناظران باید تفاوت یادگیری دانش آموزان را در دو تدریس اجرا شده بررسی و درباره‌ی دلایل این تفاوت‌ها بحث نمایند .
گام نهم : گزارش نویسی و نقد و بررسی تدریس دوم
در این مرحله علاوه بر فرایند گزارشگیری مانند اوّلین تدریس، تفاوت میزان درک و یادگیری دانشآموزان، دسترسی مطلوب به اهداف درس و اثربخشی تدریس در تحقّق این اهداف نیز مورد ارزیابی قرار می‌گیرد .
گام دهم : بازتاب و پیامدهای تدریس
مرحله‌ی نهایی در فرایند درس پژوهی ایجاد گزارشی از ۹ گام قبلی است که می‌تواند داستان یک چرخه‌ی درس پژوهی را به صورت توصیفی بیان نماید .
این داستان می‌تواند شواهد بررسی شده را مستند سازی نموده و دانش حرفه‌ایِ کسب شده توسط گروه را در عمل شرح دهد .
منابع وشیوه نویسندگی درس پژوهی د قالب پاور پوینت بصورت زیبا و واضح