تعریف تمدنبرای تمدن تعریفهای گوناگونی شده است که ما به چند نمونه از آن تعاریف اشاره می‌کنیم:
1. ابن خلدون معتقد است که اجتماع انسانی مفهومی است که از آن باید به مدنیت یاد کرد. پس تمدن به حالت اجتماعی انسانی اطلاق می‌گردد.(1)
2. ویل دورانت مؤلف کتاب تاریخ تمدن می‌گوید: تمدن، نظمی اجتماعی است که در نتیجه‌ی آن فعالیتهای فرهنگی امکان‌پذیر می‌شود و جریان پیدا می‌کند. از نظر او تمدن در کلبه‌ی روستایی متولد شد و در شهر به گُل نشست. به عبارت، دیگر وی معتقد است که تمدن از زمانی شروع شد که بشر توانست کشاورزی کند. بنابراین، از نظر ویل دورانت آغاز تمدن با شروع کشاورزی و توسعه‌‌ی تمدن از زمان شهرنشینی است.(2)
3. توین‌بی مورخ انگلیسی معتقد است که تمدن محصول نبوغ اقلیت مبتکر و نوآور است. در واقع به باور او اقلیتها و اشخاص هوشمند و برجسته تمدنها را ایجاد کرده‌اند و بقیه از آنها تبعیت کرده‌اند.(3)
4. هانتیگتون می‌گوید: تمدن یک موجودیت فرهنگی است.(4)
به هرحال هرکسی به قدرتوان خود خواسته است تمدن را تعریف کند؛ اما در کل می‌توان تمدن را اینگونه تعریف نمود: تمدن عبارت است از مجموعه ساخته‌ها و اندوخته‌های معنوی و مادی جامعه انسانی.
- تقابل تمدن‌های اسلامی و غربی
اما در کنار این عوامل داخلی و درونی که به اختصار به گوشه‌هایی از آن اشاره شد، علل بیرونی و خارجی نیز در اثر عداوت‌ها و کینه‌های دیرینه رقیبان و مخالفان اسلام، دست‌اندر‌کار انزوای اسلام و انحطاط تمدن اسلامی و عقب‌ماندگی جوامع مسلمان گردید. در همین زمینه به بررسی تقابل بین دنیای مسیحیت و جهان غرب با دنیای اسلام و ملل اسلامی می‌پردازیم تا عداوت‌های دینی مسیحیت قرون وسطایی و به تبع آن غرب با اسلام و جوامع اسلامی و نیز میزان و چگونگی تاثیرگذاری آنها در انحطاط تمدن وسیع اسلامی و عقب‌ماندگی مسلمانان آشکار گردد.
اولین برخورد این دو دنیا و تولد تمدن اسلامی، مصادف با سده‌های 7 و 8 و 9 میلادی بود که منجر به پیروزیهای چشمگیر تمدن نوپای اسلامی و بسط و گسترش اسلام تا عمق اروپا گردید. غرب در واکنشی که نسبت به این تهاجمات از خود نشان داد باعث آغاز جنگ‌های صلیبی به مدت 200 سال گردید که به رغم خواست غرب، مبنی بر شکست سیطره و نفوذ و حضور اسلام به نتیجه‌ای مطلوب نرسیده و عقیم ماند. در همین دوران بود که غرب به علت تماس نزدیک با جهان اسلام، بهره‌های فراوان از فرهنگ و هنر و علم و دانش مسلمین برد.
پس از این دوران زاویه انحراف موجود در جهان اسلام که به شکل روشن نمود پیدا کرد، باعث ایجاد سستی و آغاز ضعف و زوال از درون تمدن اسلامی گردید. عوامل درونی دخیل در این میان زمینه انزوای قرآن و اسلام را در این جوامع - که اکنون دیگر فقط نام اسلام را به یدک می‌کشیدند - فراهم آورد و تمدن اسلامی را در سراشیبی انحطاط قرار داد.
- تقابل دین اسلام و غرب
اما مطلبی که در بحث تقابل غرب و جهان اسلام در خور توجه است موضع اسلام -و نه تمدن اسلامی- در این میان می‌باشد. به رغم انحطاط جوامع به ظاهر اسلامی -که نتیجه مستقیم دوری این جوامع از جوهره اسلام ناب بود- دین مبین اسلام که جوهره آن در قرآن مجید تبلور یافت، با رخنه در دل تمدن غربی و جذب دائمی طیف وسیعی از مردم غرب، تهدیدی جدی برای تمدن غیردینی غربی محسوب می‌گردید.
غرب به رغم موضع تهاجمی خویش در قبال تمدن اسلامی، در برابر اسلام حالتی تدافعی به خود گرفت تا مانع از نفوذ آن در بطن تمدن غیردینی خویش گردد. سردمداران غربی -چه ارباب کلیسا در قرون وسطی و چه خادمان تفکرات ضد دینی و یا مادیگری در رنسانس و عصر حاضر- تمام تلاش خویش را مصروف کنترل اسلام و ممانعت از نفوذ آن به داخل جوامع غربی ساختند. در همین راستا ممانعت از عدم شناخت صحیح آن توسط توده مردم به وسیله مخدوش جلوه دادن آن با تبلیغات وسیع و همه‌جانبه که توأم با روانه ساختن سیل اتهامات علیه این دین الهی گردید، از اهم فعالیتهای غرب به حساب می‌آید.
در دوران جنگ‌های صلیبی و قرون وسطی سردمداران کلیسا به خاطر حفظ منافع خویش و جلوگیری از ترویج اسلام که باعث کسادی بازار داغ معیشی آنان می‌گردید، سیل تهمت‌ها و افتراها را نثار این دین ساختند، تا واقعیات این دین را دگرگون نشان داده و دین عجین با اوهام خویش را بی‌رقیب در صحنه نگاه دارند. پس از رنسانس نیز حامیان تفکرات مادی و دهری و مخالفان و معاندان دین و مذهب از یک طرف و همه کسانی که اسلام و تعالیم آن، منافعشان را تهدید می‌کرد از طرف دیگر، به مبارزه با این دین برخاستند.
منابع و مآخذ:
1. مقدمه ابن خلدون؛ ج1، ص 57.
2. تاریخ تمدن؛ ج1، ص 103.
3. بررسی تاریخ تمدن؛ ص 29.
4. برخورد تمدنها؛ ص 44.
5. مقدمه ابن خلدون؛ ج1، ص 310.
6. همان، ج2، ص 799.
7. همان، ج2، ص 835.
8. همان، ج1، ص 588.
9.علم و تمدن در اسلام، سید حسن نصر، ترجمه احمد آرام، تهران: اندیشه 1350.
10.دین و دولت در اندیشه اسلامی، محمد سروش، قم: دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم، ج اول، 1378.
11. تاریخ و تمدن اسلامی، علی اکبر ولایتی، قم: دفتر نشر معارف، 1384ش.
12. فرهنگ و تمدن اسلامی، قم: معارف، 1384.
موارد بررسی شده در این مقاله شامل :
تعریف تمدن
نشانه‌های انحطاط یک تمدن
موانع شکوفایی فرهنگ و تمدن اسلامی
- تهاجم دشمنان خارجی
- اشرافیت و حکومت‌های خودکامه
- تحجر و محدودیت‌های سیاسی و اجتماعی
- دنیاپرستی و انحطاط اخلاقی و انحراف از اسلام راستین
- تقابل تمدن‌های اسلامی و غربی
- تقابل دین اسلام و غرب
فرمت:word تعداد صفحات:12
دانلود مقاله برای درس تاریخ فرهنگ و تمدن اسلامی با موضوع موانع شکوفایی فرهنگ و تمدن اسلامی
