در این تحقیق فرآورده جوشان حاصل از پوسته دانه اسفرزه در خانواده بارهنگ بصورت گرانولاسیون مرطوب تهیه شد. پوسته دانه اسفرزه از شرکت ایران داروک تهیه تحت و تستهای فارماکوپه‌ای شامل: (ضریب تورم، خاکستر تام، وزن خشک و مواد ناخالصی) مبتنی بر استاندارد رفرانس‌ها قرار گرفت. سپس فرمولاسیونهای متعددی، (در مجموع 30 فرمولاسیون) شامل نسبت‌های متفاوتی در پوسته دانه اسفرزه، اسید و بازهای مختلف شامل (اسید سیتریک،اسید تارتاربک و سدیم بی‌کربنات)،پلی و منیل پیرولیدون بعنوان چسباننده، افزودنیهای دیگر شامل (رنگ دهنده، طعم دهنده و شیرین کننده) با هم مخلوط هستند و توسط اتانول %90 به گرانول تبدیل شدند گرانولهای تهیه شده از یک بامش 10 عبور داده شدند و در آون با دمای سانتی‌گراد خشک گردیدند. سپس از یک بامش 20 عبور داده شد. نتیجه فرمولاسیونها تهیه شده توسط خصوصیات ظاهری، زمان جوشش وPH، ریزش و میزان ماده مؤثره بررسی شد. البته باید توجه داشت که هر گرم از گرانول تهیه شده معادل 40 میلی‌لیتر موسیلاژ به دنبال اضافه کردن بافر با 8/6= PH می‌دهد.
3 فرمولاسیون با طعم‌های مختلف تهیه شد و توسط 10 نفر از داوطلبین سالم تست شد. بعد از انجام آنالیز‌های آماری (فریدمن- ویکگسون)، بهترین فرمولاسیون شامل (%9 اسید سیتریک، % 19 اسید تارتاریک با %32 سدیم بی کربنات، % 40 پوسته دانه اسفرزه، 300 میلی‌گرم ساکاند، 750 میلی‌گرم آسپارتام) انتخاب شد. سرانجام مطالعات پایداری تبریع شده روی فرمولاسیون منتخب به مدت 6 ماه در دمای سانتی‌گراد و رطوبت % 75 انجام شد. در طی ماه 1، 2، 3 و 6. نمونه گیری انجام و تستهای فیزیکوشیمیایی روی فرمولاسیون صورت گرفت. در نتایج اختلاف معنی‌داری (05/0 > P) دیده نشد و پارامترهای گفته شده در بالا در طی 6 ماه روی فرمولاسیون انجام گرفت.
کلمات کلیدی: پسیلوم اواتا، گرانولهای جوشان، پوسته دانه اسفوزه، فرمولاسیون گرانول، گرانولاسیون مرطوب، مطالعات پایداری
امروزه ضمن گسترش روز افزون تحقیقات در زمینه داروهای گیاهی، تجویز و کاربرد آنها روز به روز در کشورهای مختلف جهان رو به افزایش است. علت عمده این توجه آن است که گیاهان در قرن‌های پیش مورد مصرف دارویی بوده‌اند و اثرات درمانی آنها در طول سالیان متمادی تجزیه و به اثبات رسیده است، کشور ایران نیز از لحاظ جغرافیایی و آب و هوایی از موقعیت مناسبی برخوردار است و برخورداری از این عامل مهم باعث گردیده در بین گیاهان دارویی موجود در ایران که رشد گونه‌های مختلف گیاهی در آن امکان پذیر باشد همچنین سابقه بسیار طولانی در کاربرد آنها توسط دانشمندان بزرگ و صاحب نام، از پیشروان استفاده از گیاهان در درمان بوده و نقش بسزایی در تکامل گیاه درمانی در طی قرون و اعصار ایفا نموده است.
گیاه اسفرزه با نام علمی Psylium ovata به منظور درمان یبوست و ضد التهاب دستگاه گوارشی به کار می‌رود. البته اثرات درمانی متعددی به غیر از موارد بالا از این گیاه کشف شده، از جمله این کاربرد‌ها می‌توان: کمک به کاهش کلسترول خون و همچنین کاهش قند خود در افراد دیابتی را نام برد. لذا با توجه به اثرات درمانی این گیاه، پذیرش بهتر بیماران و سهولت مصرف توسط بیماران و عدم وجود آن به صورت جوشان در بازار دارویی کشور، در این پایان‌نامه اقدام به تهیه فرمولاسیون گرانول جوشان پوسته دانه اسفرزه نمودیم. لازم به ذکر است اثر درمانی اسفرزه هم در دانه و هم در پوسته دانه آن موجود می‌باشد که خاصیت معینی آن در پوسته دانه 5 برابر دانه اسفرزه می‌باشد.
1-1- اسفرزه
عبارت است از دانه های خشک شده یا پوست دانه های گیاه، بصورت رسیده و تمیز شده از Plantago ovata Forsk از خانواده بارهنگ (Plantaginaceae) است که حداقل حاوی 15 درصد موسیلاژ می باشد.
نام علمی: Plantago ovata Forskal
نام انگلیسی:
Spangle seeds, plue psyllium seeds, Blonde psyllium, Indian plantago seeds
نام عربی: برزقطونا (Barz qutuna)
نام مترادف: Plantago trichophylla
نام خانواده: Plantaginaceae (خانواده بارهنگ)
پلانتاگو در لاتین به معنای پاشنه پاست که مربوط به شکل برگ می باشد. و پیسلیوم در یونانی به معنای کک است که مربوط به شکل، رنگ و اندازه دانه ها می باشد و اواتا نیز مربوط به شکل برگها است.(1) و (2)
1-1-1 ریخت شناسی:
گیاه Plantago ovata ، گیاهی است علفی، چند ساله به بلندی 5 تا 10 سانتی متر، بدون ساقه و با کرکهای نرم. برگها، کشیده، باریک تا نیزه ای ، نوک تیز و به سمت پایه باریک و دو شاخه و بطور کامل یا به صورت پراکنده دارای دندانه های ریز بوده پوشیده از کرکهای کم و بیشس فراوان می‌باشد. سنبله ها و دم گل ها به طول 1 تا 9 سانتی متر و کرکدار هستند. سنبله گرد یا کشیده به طول 5/0 تا 2 سانتی متر دارای گلهایی متراکم است. براکته گرد – تخم مرغی به بلندی 3 میلی متر قسمت بالایی آن دارای مژکهای نقره ای و کانالدار است. کاسه گل تخم مرغی – بیضی به طول 5/2 میلی متر و قایقی شکل است گلبرگها لوبدار، تخم مرغی یا گرد – قلبی شکل به طول 75/2-5/2 میلی متر، قایقی شکل و تخمدان دارای دو تخمک است. دانه های این گیاه با دانه گیاهان تیرۀ شب بو، میوه های تیره گندمیان و سایر گونه های جنس Plantago نظیر P.lanceolata و Pindica اشتباه شود. دانه ها و پوست دانه، اندام دارویی این گیاه را تشکیل می‌دهد. دانه‌ها 1 تا 5/3 میلی متر طول و 1 تا 7/1 میلی متر پهنا دارند و تخم مرغی و قایقی شکل به رنگ خاکستری مایل به قهوه ای با ته رنگ ملایم صورتی و واجد یک نقطۀ تخم مرغی قرمز مایل به قهوه ای در سطح محدب و یک هلیوم قهوه ای پوشیده با غشایی سفید در سطح مقعر می باشد، اندوسپرم سخت، جنین راست، تقریبا به اندازه طول دانه می باشد. دارای دو لپه است. ایپدرم موسیلاژی است و در اب متورم می شود و به صورت نیمه شفاف در می آید.[2]
2-1-1- زمان جمع آوری
زمان جمع آوری دانه ها مرداد ماه است
3-1-1- خرده نگاری
پودر پوست دانه ها به رنگ سفید یا سفید مایل به صورتی، بدون بو و طعم مشخص و دارای ویژگی های میکروسکپی زیر است: سلولهای پارانشیمی حاوی موسیلاژ همراه با سلولهای لانه زنبوری اپیدرم دانه مشاهده می شود که اختصاصی است.
4-1-1- طرز نگهداری
دور از رطوبت نگهداری می شود.
5-1-1- دامنه انتشار
انتشار عمومی این گونه در هندوستان، پنجاب، ایران و جزایر قناری است. در ایران در گیلان (بین منجیل و رودبار، حاشیه سفید رود)، همدان، لرستان (پشتکوه، مهران، شهبازان)، خوزستان (اهواز، بهبهان، شوش، چکاب، بین شوش و دهلران)، فارس (بین شیراز و پرسپولیس)، بوشهر، بندر لنگه، بندرعباس، کرمان، هامون، جازموریان ، جنوب غربی دشت کویر، شرق دشت لوت، خراسان و تهران گسترش دارد.[3] و [4]
6-1-1- مواد متشکه
دانه های اسفرزه دارای موسیلاژ، پروتئنی، قند، روغن ثابت و تانن می باشد.
موسیلاژ حاصل از آن دارای دو بخش است که یک قسمت در آب سرد و قسمت دیگر در آب داغ محلول می باشد. قسمت محلول در آب داغ پس از سرد شدن به حال ژل در می آید. در هیدرولیز این دو بخش د- گزیلوز [I]، ال- آرابینوز [II] و اسید آلدوبیورونیک حاصل شده است. روغن ثابت آن متشکل از گلیکوزیدی به نام اوکوبین [III] و بازهای مختلف، چند قند، استرول و پروتئین می باشد. موسیلاژ به میزان 30-20 درصد، بر روی دانه ها قرار گرفته است.
ترکیبات آن:
بنزوئیک اسید، کافئیک، کلروژنیک، فوماریک، سایلیک، اورسولیک، وانیلیک، آسکوربیک، آمینواسیدها، آلانین، آسپارژین، هیستیدین، لیزین، قندها و پلی ساکاریدها شامل:
گالاکتوز، گلوکز، گزیلوز، آرابینوز، رامنوز به اضافه گالاکتورونیک اسید، پلانتوز، سوکروز، فروکتوز همچنین کربوهیدراتهای مثل ساکارز و سوربیتول و تیروزول گزارش شده است دارای روغنهای ثابت، پروتئین، ایریدوئیدها و تانن ها، فلاونوئید‌ها شامل (آپی ژنین و ...) لیزین و چربی و استروئید و ویتامین ها نیز می باشد.[5]
7-1-1- مواد مصرف گیاه:
از دانه اسفرزه بعنوان ضد سرفه، ضد التهاب دستگاه گوارش، ملین و در درمان سندرم روده تحریک پذیر استفاده می شود. همچنین در کاهش مقدار کمی از کلسترول و چربی خون موثر است.
8-1-1- مهم ترین اثرات گزارش شده اسفرزه:
- ضد باکتری ، ضد سرطان ، ضد تب، آلرژی زا، ملین، هضم کننده، ادرار آور، نفخ زا، محافظ کبد، پایین آورنده فشار خون، کاهش دهنده کلسترول، کاهش دهنده قند خون، قابض، کاهش دهنده اسید اوریک ومسهل می‌باشد.[6]
1-8-1-1- بیماریهای قلبی – عروقی
از شایعترین بیماریهایی است که باعث مرگ و میر در زنان و مردان می باشد.پسلیوم به عنوان کاهش دهنده لیپید سرمی شناخته شده است در مطالعه ای که روی 11 نفراز زنان بعد از یائسگی[1] و 8 مقدار زنان قبل از دوران یائسگی[2] انجام شده، 15 گرم روز پسیلیوم به مدت 6 هفته به رژیم غذایی آنها اضافه شد. نتایجی که حاصل شد، غلظت تام کلسترول به میزان %2/5 در زنان بعد از یائسگی و در خانمهای بعد از یائسگی به میزان %3/1 کاهش یافت. همچنین میزان HDL کلسترول[3] در زنان بعد از یائسگی حدود %2/10 افزایش یافت و تغییری در میزان LDL کلسترول[4]، تری گلیسریدها و دیگر پارامترهای لیپیدی دیده نشد. با توجه به این مطالعه، پسیلیوم اثرات مفیدی در کاهش ریسک ابتلا به بیماری قلبی در زنان post-menopansal دارد.[7]
همچنین در مطالعات دیگری که انجام شد تأثیر پسیلیوم را در کاهش لیپیدو قند خون در 49 نفر از بیماران ایرانی دارای دیابت تیپ II مورد بررسی قرار دادند. به این صورت که روزانه 5 گرم پسیلیوم را دوبار در روز به رژیم این بیماران به مدت 8 هفته اضافه نمودند. (نیم ساعت قبل از شام و صبحانه). نتایج بدست آمده حاکی از کاهش گلوکز پلاسما در حالت ناشتا[5] و افزایش کلسترول HDL بود. همچنین نخل گوارشی داروی مت فورمین در بعضی از این بیماران بهبود یافته بود.[8]
9-1-1- نحوه و مقدار مصرف به عنوان ملین گیاهی
حدوده 5/7 گرم در 240 میلی متر آب و به میزان 2-1 بار در روز برای بزرگسالان می باشد.
نصف این مقدار برای کودکان 12-6 سال می باشد بعد از مدت نیم ساعت با یک لیوان آب اضافی خورده شود.[9]
چکیده فارسی ............................................................................................................
چکیده انگلیسی ..........................................................................................................
پیش گفتار .................................................................................................................
بخش اول – مباحث نظری
فصل اول – اسفرزه
1-1 اسفرزه .............................................................................................................
1-1-1- ریخت شناسی ............................................................................................
2-1-1- زمان جمع‌آوری .........................................................................................
3-1-1- خرده نگاری ..............................................................................................
4-1-1- طرز نگهداری ............................................................................................
5-1-1- دامنه انتشار ...............................................................................................
6-1-1- مواد متشکله ..............................................................................................
7-1-1- مواد مصرف گیاه ......................................................................................
8-1-1- مهم‌ترین اثرات گزارش شده اسفرزه ........................................................
1-8-1-1- بیماریهای قلبی – عروقی ......................................................................
9-1-1- نحوه مقدار مصرف به عنوان ملین گیاهی .................................................
10-1-1- مکانسیم اثر .............................................................................................
11-1-1- موارد عدم مصرف .................................................................................
12-1-1- در دوران بارداری و شیردهی ...............................................................
13-1-1- تداخل دارویی ..........................................................................................
14-1-1- موارد احتیاط ..........................................................................................
15-1-1- اشکال دارویی .........................................................................................
2-1- کنترل کیفی و کمی شیمیایی پوسته دانه اسفرزه ...........................................
فصل دوم – یبوست
1-2- یبوست ............................................................................................................
2-2- اتیولوژی .........................................................................................................
3-2- درمان .............................................................................................................
1-3-2- درمان غیر دارویی ....................................................................................
2-3-2- درمان دارویی ...........................................................................................
4-2- سوء مصرف ریلمین‌ها ...................................................................................
فصل سوم – کلیات فرآورده جوشان
1-3- مقدمه ..............................................................................................................
2-3- تعریف پودر ....................................................................................................
1-2-3- انواع پودرها ..............................................................................................
3-3- تعریف گرانول ................................................................................................
1-3-3- انواع گرانولها .............................................................................................
4-3- مزایای فرآوردههای پودری و گرانولی .........................................................
5-3- معایب پودرها و گرانولها ...............................................................................
6-3- کلیاتی در مورد فرآوردههای جوشان ...........................................................
1-6-3- مکانسیم ایجاد جوش در فرآوردههای جوشان ........................................
2-6-3- مواد بکار رفته در فرآوردههای جوشان ..................................................
1-2-6-3- منابع اسیدی ..........................................................................................
2-2-6-3- منابع بازی ............................................................................................
3-2-6-3- چسباننده ...............................................................................................
4-2-6-3- ترکیبات شیرین کننده ............................................................................
5-2-6-3- ترکیبات طعم دهنده ...............................................................................
6-2-6-3- رنگ دهنده ............................................................................................
7-2-6-3- مواد افزایش دهنده محلولیت ................................................................
8-2-6-3- مواد پایدار کننده ...................................................................................
7-3- بسته‌‌بندی ........................................................................................................
8-3- انواع فرآوردههای جوشان .............................................................................
1-8-3- پودرهای جوشان ......................................................................................
2-8-3- گرانولهای جوشان .....................................................................................
1-2-8-3- گرانولاسیون مرطوب ...........................................................................
1-1-2-8-3- مزایای گرانولاسیون مرطوب ..........................................................
2-2-8-3- گرانولاسیون خشک ..............................................................................
3-2-8-3- گرانولاسیون به روش ذوب .................................................................
9-3- آزمایشات کنترل فیزیکوشیمیایی گرانولهای جوشان .....................................
1-9-3- خصوصیات ظاهری ..................................................................................
2-9-3- تعیین مقدار موثره دارویی ........................................................................
3-9-3- زمان جوشش و انحلال .............................................................................
4-9-3- PH محلول ................................................................................................
5-9-3- تعیین مقدار رطوبت گرانولها .....................................................................
10-3- آزمایشات پایداری و تعیین غیر مفید دارو ..................................................
1-10-3- آزمایش پایداری تسریع شده ..................................................................
2-10-3- آزمایش پایداری ادواری .........................................................................
3-10-3- عمر قفسه‌ای ............................................................................................
فصل چهارم – کار تجربی
بخش دوم : مباحث تجربی
1-4- مقدمه ..............................................................................................................
2-4- وسایل و دستگاههای بکار رفته .....................................................................
3-4- مواد بکار رفته ................................................................................................
4-4- تهیه پودر پوسته دانه اسفرزه ........................................................................
1-4-4- کنترل‌های کیفی و کمی شیمیایی پوسته دانه اسفرزه ................................
5-4- تعیین ریزش پودر ..........................................................................................
6-4- تهیه گرانول جوشان .......................................................................................
7-4- آزمونهای کنترل فیزیکوشیمیایی ..................................................................
1-7-4- بررسی خواص ظاهری .............................................................................
2-7-4- تعیین ریزش گرانولها ................................................................................
3-7-4- آزمون تعیین PH محلول ...........................................................................
4-7-4- تعیین مدت زمان جوشش و چگونگی انحلال .............................................
5-7-4- آزمون تعیین مقدار موثر دارویی ..............................................................
6-7-4- آزمایش پایداری ........................................................................................
1-6-4- انتخاب مخلوط اسید و باز در حضور اسفرزه .........................................
2-6-4- استفاده از سورفکتانت‌ها ...........................................................................
3-6-4- اصلاح طعم فرمولاسیونهای منتخب ..........................................................
4-6-4- اصلاح طعم فرمولاسیون توسط شیرین کننده ..........................................
5-6-4- انتخاب فرمولاسیون نهایی .........................................................................
فصل پنجم – نتایج و بحث
1-5- مقدمه ..............................................................................................................
2-5- نتایج و بحث مربوط به مطالعات انجام شده بر روی ریزش پودر اسفرزه ...
1-2-5- تابعیت ریزش پودر اسفرزه ......................................................................
2-2-5- نتایج حاصل از بررسی ریزش پودر اسفرزه توسط دستگاه ریزش سنج
3-5- نتایج حاصل از بررسی ریزش پودر اسفرزه با محاسبه اندیس کار و ضریب هانسر
4-5- بررسی فرمولاسیونهای تهیه شده بررسی انتخاب منابع اسیدی و بازی ....
5-5- بررسی فرمولاسیونهای تهیه شده جهت دستیابی به PH مناسب .................
6-5- بررسی فرمولاسیونهای تهیه شده از سورفکتانتهای مختلف .......................
7-5- بررسی فرمولاسیون تهیه شده از منابع اسیدی و بازی، طعم دهنده و شیرین کننده
8-5- بررسی فرمولاسیون جدول (13-4) حاوی شکر و آسپارتام.........................
9-5- نتایج حاصل از نظر خواهی داوطلبین در مورد 3 فرمولاسیون ....................
10-5- آزمونهای پایداری تسریع شده ....................................................................
11-5- نتیجه‌گیری نهایی ..........................................................................................
شامل 112 صفحه فایل word قابل ویرایش
دانلود تحقیق ساخت و فرمولاسیون گرانول جوشان پوسته دانه اسفرزه
