پایان نامه کارشناسی ارشد علوم اجتماعی
گرایش جمعیت شناسی
204 صفحه
چکیده
پایان نامه ی حاضر، پژوهشی در زمینهی عوامل مؤثر بر تغییرات فاصله ی سنی زوجین است که با استفاده از نمونه ی 20 درصدی داده های خام سرشماری عمومی نفوس و مسکن 1385 به روش تحلیل ثانویه ی دادههای موجود انجام شده است. جمعیت آماری این پژوهش را زنان ازدواج کرده ی کمتر از 50 سال و مردان ازدواج کرده ی کمتر از 55 سالِ ساکن در نقاط شهری و روستایی استان اردبیل تشکیل داده است.
هدف اصلی پژوهش، شناخت عوامل اجتماعی و جمعیتی مؤثر بر تغییرات فاصله ی سنی زوجین بود. به منظور نیل به این هدف، پرسشهایی مطرح شد که مهمترین آن عبارت است از: آیا بین ویژگیهای افراد از لحاظ محل سکونت، وضع سواد، وضع اشتغال، وضع مهاجرت و نوع شغل و متغیر وابسته ی فاصله ی سنی زوجین تفاوت معنیداری وجود دارد؟ همچنین، آیا بین متغیرهای سن، مدرک تحصیلی و دفعات ازدواج افراد و فاصله ی سنی زوجین رابطه ی معنیداری وجود دارد؟
در این پژوهش، نظریه های مختلفی نظیر نظریه ی نوسازی، مبادله، برابری جنسیتی و گزینش مهاجرتی و دیدگاه فرهنگی مورد توجه واقع شد و در چارچوب نظری پژوهش نیز، تأکید اصلی بر نظریه ی نوسازی بود. براساس نظریه ی نوسازی، شهرنشینی، تحصیلات همگانی و صنعتی شدن از طریق تغییر الگوهای ازدواج، میتواند فاصله ی سنی زوجین را تحت تأثیر قرار دهد. همچنین، از دیگر نظریه های مذکور نیز در داخل نظریه ی نوسازی استفاده گردید. نظریه ی مبادله از طریق قلمداد کردن سن افراد به عنوان سرمایه ی فرهنگی و قابلیت ارایه ی آن در مقابل سرمایه ی مادی افرادِ دارای موقعیت بهتر، میتواند با تغییرات فاصله ی سنی زوجین در ارتباط باشد. نظریه ی برابری جنسیتی نیز همزمان با تغییر ساختار خانواده و بهبود موقعیت زنان، مطالبه ی زنان برای همسانهمسری در ازدواج (از جنبه هایی مانند سن و ...) را مورد تأکید قرار میدهد. نظریه ی گزینش مهاجرتی نیز با تأکید بر گزینشی عمل کردن مهاجرت، در مورد تغییرات فاصله ی سنی زوجین در میان بومیان و مهاجران بهکار برده شد. دیدگاه فرهنگی نیز از طریق بررسی نگرشها و اعتقادات رایج در جامعه در ارتباط با فاصله ی سنی زوجین مورد استفاده قرار گرفت. بر این اساس، فرضیه های پژوهش چنین است: بین ویژگیهای افراد از لحاظ محل سکونت، وضع سواد، وضع اشتغال، وضع مهاجرت و نوع شغل و متغیر وابسته ی فاصله ی سنی زوجین تفاوت معنیداری وجود دارد. همچنین، میان متغیرهای مستقلِ سن، مدرک تحصیلی و دفعات ازدواج و متغیر وابسته ی فاصله ی سنی زوجین رابطه ی معنیداری وجود دارد.
با توجه به یافته های پژوهش، مهمترین نتایج تحقیق عبارت است از: میانگین فاصله ی سنی زوجین در استان اردبیل 47/4 سال بود. در بیش از 78 درصد از ازدواجها، شوهران از همسران، مسنتر بودند. بیشترین فراوانی زوجین در فاصله ی سنی 1 تا 4 سال بود (3/33 درصد). بین فاصله ی سنی افراد باسواد و بیسواد تفاوت معنیداری وجود داشت، اما این تفاوت (در مورد هر دو جنس) در جهتی معکوس با فرضیه ی مورد بررسی تأیید شد. با افزایش مدرک تحصیلی مردان، فاصله ی سنی زوجین افزایش یافت و در میان زنان نیز، دارندگان مدرک تحصیلی متوسط، از فاصله ی سنی بیشتری نسبت به دارندگان سایر مدارک تحصیلی برخوردار بودند. فاصله ی سنی زوجین در میان مردان شاغل، بیشتر از مردان غیرشاغل بود و این فاصله در میان زنان شاغل، کمتر از زنان غیرشاغل بود که این تفاوت در مورد زنان شهری و تمامی مردان معنی دار بود، اما در مورد زنان روستایی معنیدار نبود. در بین مردان شاغل، فاصله ی سنی مردان شاغل در بخشهای غیرکشاورزی با همسر، بیشتر از مردان شاغل در بخش کشاورزی بود. زنان شاغل در بخشهای غیرکشاورزی نسبت به زنان شاغل در بخش کشاورزی، فاصله ی سنی کمتری با شوهران داشتند که این تفاوتهای معنیدار در مورد زنان، مطابق با فرضیه بود، ولی در مورد مردان در جهت معکوس با فرضیه قرار داشت. با افزایش سن مردان، فاصله ی سنی زوجین نیز افزایش یافت، ولی با افزایش سن زنان، فاصله ی سنی زوجین کاهش یافت که این کاهش در ابتدا (در مورد هر دو جنس) شدیدتر بود و سپس، از شدت آن کاسته شد. بین دفعات ازدواج هر دو جنس (زنان و مردان) و فاصله ی سنی زوجین، همبستگی مثبت بود. اختلاف بین میانگین فاصله ی سنی زوجین مهاجر و بومی، و شهری و روستایی معنیدار نبود. در تحلیل رگرسیون چندمتغیری نیز در نمونه های مردان شهرنشین، مردان روستانشین، زنان شهرنشین و زنان روستانشین به ترتیب، 6/5 ، 3/4 ، 8/3 و 7/24 درصد از واریانس فاصله ی سنی زوجین تبیین گردید که این تعیین کنندگی ناچیز میتواند نشانگر هنجار فرهنگی مسنتر بودن شوهر از همسر باشد که در پژوهشی دیگر باید بررسی شود.
واژگان کلیدی: فاصله ی سنی زوجین، ازدواج، سن، ازدواج مجدد، تحصیلات، نوسازی، مبادله، برابری جنسیتی، اشتغال، مهاجرت، داده خام سرشماری 1385، اردبیل
عوامل اجتماعی - جمعیتی مؤثر بر تغییرات الگوی سنی ازدواج در ایران 85-1375