دانلود پایان نامه آماده
دانلود پایان نامه ارشد رشته فلسفه و حکمت اسلامی مبانی فلسفی علامه طباطبائی درتفسیر المیزان با فرمت ورد و قابل ویرایش تعدادصفحات 147
پیشگفتار
فرزانگانی که در زندگی، مشعلی از دانش فرا راه انسان‌ها افروخته‌اند، حق عظیمی بر بشریت و حق سپاس و ستایش و قدردانی بر ما دارند. اگر بتوانیم قدرشناس و حق گزار آنان باشیم، گام کوچکی در راه ادای تکلیف انسانی و اسلامی برداشته ایم و با جاودانه ساختن نام و یاد آنان خدمتی به فرهنگ و دانش بشری و احترامی به قله‌های رفیع ایمان و معنویت کرده ایم. تکریم و بزرگ داشت عالمان و به جاودانگی سپردن سیره و فکر و روش آنان راههای گوناگون دارد، از بهترین آن‌ها بیان و بررسی روش‌های علمی آنان است. فیلسوف و مفسر کبیر مرحوم علامه طباطبایی از چهره های برجسته ای بود که روزگار مانند او را کمتر آورده است. او در تفسیر و فلسفه و مباحث اجتماعی درخشید و آثار گران‌بهایی از خود به‌جا گذاشت که حاکی از تفکر عمیق و نورانی و برهان قاطع اوست، علمای بزرگی را تربیت کرد که در طلیعه آن‌ها شهید آیت الله مطهری، شهید آیت الله بهشتی و علمای دیگر قرار دارند که مشعل علم و دانش را روشن نگه داشتند. استاد شهید مرتضی مطهری در توصیف شخصیت علامه طباطبایی می فرماید، او مردی است که صد سال دیگر تازه باید بنشینند و افکار او را تجزیه و تحلیل کنند و به ارزش او پی ببرند. آنچه در علامه طباطبایی وجود داشت، جامعیت او در علم، معرفت، ایمان و عمل صالح او بود. علم عمیق برهانی و معرفت دقیق شهودی و عرفانی و نیز اخلاق و شایستگی‌های کرداری و رفتاری او را مستعد و آماده ساخته بود تا از نور قرآنی الهام گیرد و چنین شگفتی‌ای از علم و کمالات را ایجاد کند. مجموعۀ صفات یاد شده که سیرۀ علمی و عملی آن نادرۀ دوران را تشکیل و شخصیت حقیقی و ارکان وجودی او را شکل می‌دهد از او تندیس فرزانگی و مجسمۀ علم و اخلاق ساخت. تراوشات بیانی و نوشتاری علامه طباطبایی نشان دهنده دریای وجودی وی است. او شخصیت جامعی بود که ظرف فلسفه و عرفان و تفسیر را از مظروف دینی پر ساخت و با بال عقل و نقل منتشر کرد. کتب فلسفی علامه بدایة الحکمه و نهایة الحکمه، ستون‌های استوار مباحث فلسفی است که برای تدریس در حوزه های علمیه به قلم تحریر درآمده است. همچین رسائل و کتب دیگر ایشان هر یک نشان دهنده توجه بی‌حد این متفکر و اندیشمند ممتاز به مسائل مهم جهان اسلام و علی الخصوص تشیع بوده است، اما شهرت عمده او بیشتر در زمینه تفسیر و فلسفه است. درخشان‌ترین اثر مرحوم علامه تفسیر کبیر المیزان و نام عزیز او با تفسیر جاودانه اش المیزان قرین گشته است. و بسیاری علامه طباطبایی را با عنوان صاحب المیزان می شناسند. تفسیر ارزشمند المیزان به حق بر تارک تفاسیر شیعه می درخشد. شخصیت ممتاز علمی نویسنده و پاره ای ویژگی‌های منحصر به فرد اثر، اعتباری خاص به این تفسیر بخشیده است. سه ویژگی این اثر شریف قابل توجه است: نخست، اسلوب تفسیری آن است. المیزان با روش تفسیر قرآن به قرآن، بر آن است که آیات قرآنی را در ارتباط با هم بنگرد و تیرگی ها و ابهامات فهم هر آیه را به مدد وضوح آیات دیگر برطرف کند. خصوصیت دوم، اشتمال بر مباحث مستقل روایی است. علامه به ذکر روایات مربوط به هر آیه اکتفا نمی‌کند، بلکه روایت را با روایت در می آمیزد و میزان ارتباط مضمون آن‌ها را با ظاهر آیات بررسی می‌کند و صحت و سقم آن را از هم باز می شناسد. افزون بر این، در موارد فراوانی با بیانی لطیف و دقیق میان مضامین به ظاهر مختلف آن‌ها الفت و وفاق ایجاد می‌کند. ویژگی سوم المیزان آن است که تنها به برکشیدن نقاب از چهرۀ معانی آیات اکتفا نمی‌کند و در کنار برطرف کردنی ابهامات و معضلات تفسیری و ایضاح معانی آیات قرآنی به پاسخگویی مسائل اعتقادی و فقهی و فلسفی و اجتماعی همت می‌گمارد. مرحوم علامه در المیزان چه در ضمن بررسی آیات و چه در قالب مباحث مستقل فلسفی به تحلیل عقلانی و برهانی آیات و پاسخگویی به نیازهای فکری جامعه پرداخته است. در این مقاله درصدد بررسی تلاش حضرت علامه هستیم. شاید در برخورد ابتدایی با المیزان و مجموعه‌ای از مباحث فلسفی آن که به مناسبت‌های مختلف و تحت عناوین متعدد در ذیل برخی آیات شریفه قرآن مطرح شده است، به ذهن متبادر شود که علامه آیات شریفه را به تاویل برده و از آن‌ها تفسیری فلسفی ارائه کرده است، اما این که این قضاوت تا چه اندازه مطابق با واقع است، از سوالاتی است که این مجموعه تحقیقی می‌خواهد به آن پاسخ دهد. روش تفسیری علامه طباطبایی آنچنان که خود ایشان فرموده‌اند، تفسیر قرآن به قرآن است که شیوۀ ائمه طاهرین علیه السلام است. علامه روش‌های تفسیری مختلف را شایسته نمی‌داند چرا که نتیجه بحث‌های علمی، فلسفی و غیر از آن را از خارج می‌گیرندو بر مضمون آیات تحمیل می‌کنند و لذا سر از تطبیق بیرون می آورد. در این شیوۀ بحث بسیاری از حقایق قرآن که خود هدی للعالمین است (تبیان کل شی) باید از جای دیگری روشنی بگیرد. و وسیله هدایتی از خارج بخواهد. از نظر علامه، مورد پسند قرآن نیست که یک مسئله را به طور مستقل طرح کنیم، مورد بحث علمی یا فلسفی قرار دهیم، نتیجه آن را به منزله یک حقیقت مسلم بپذیریم و آیات را بر آن حمل کنیم. آوردن بحث‌های جداگانه در جای مناسب و به طور مستقل شیوه ای است که بر زیبایی و اتقان تفسیر ایشان افزوده است و شائبه تحمیل و تطبیق در آن نیست. این واقعیت نیز غیر قابل انکار است که انسانی که عمری را در مباحث عقلی و نظری سپری کرده و ذهن و نظام فکری او به مثابه یک ذهن فلسفی شکل گرفته است، به طور طبیعی در اظهار نظر و تفسیر متن دینی نیز ذهن فلسفی او بی تاثیر نخواهد بود، به ویژه این که علامه خود یک فیلسوف صاحب نظر و از پیروان حکمت متعالیه است. فیلسوف به دنبال برهان است و مشارکت حد و برهان، مقتضی کشف حقیقت شی و شناخت ذات آن است. بنابراین، در فلسفه تقریر و تفصیل حقیقت شی و بیان کیفیت و مختصات آن مقدم بر اثبات گرایی است فیلسوف به صورتی روشمند و عقلانی به دنبال کشف و درک کنه و ماهیات اشیاء است. فیلسوف برای توضیح مطالب، روش ارائه برهان را انتخاب می‌کند که به اعتقاد نگارنده وجه تمایز فلسفه از علوم دیگر است. نگارنده با این دید به بررسی تفسیر المیزان می‌پردازد و به جمع آوری موضوعی سه مبحث دینی خداشناسی، نبوت و معاد از تفسیر المیزان اقدام می‌کند. علامه مباحث فلسفی دیگری نیز در المیزان آورده اند که به دلیل گسترده شدن بحث به این سه موضوع بسنده شد. مشکلات بحث موضوعی و فلسفی در المیزان، گستردگی تفسیر و پراکندگی بحث‌ها در لابلای تفسیر آیات مختلف و همچنین پرهیز علامه از آوردن فلسفه به شکل بارز در تفسیر خود است. با این حال سعی کرده‌ام ضمن تحلیل بحث‌های فلسفی مربوط به هر موضوع که به صورت جداگانه در المیزان آمده است، نظرات علامه را در تفسیر آیات نیز بیابم و موضوعات مورد بحث را در حد توان وسع ناچیز خودبه صورت کامل ارائه کنم. در مورد بعضی از موضوعات نیز علامه به طور جداگانه به بحث فلسفی نپرداخته بودند که با گردآوری تفاسیر مربوطه ومشخص کردن مباحثی که در آن‌ها حضرت استاد با ارائه برهان به توضیح آیات پرداخته‌اند، نظرات فلسفی ایشان را مشخص کردم. در پایان هر قسمت نیز تلاش شده است، مبانی فلسفی علامه را در آن موضوع تبیین و گاه بعضی نظرات ایشان را نقد کنم.
جایگاه علم تفسیر
در میان مسلمانان قرآن به منزله اصیل ترین منبع معارف ناب اسلامی و حقایق قدسی که ره آورد 23 سال ارتباط آسمانی ترین انسان با حقیقت مقدس ربوبی است. مهم‌ترین و قدیمی ترین کتاب مسلمان‌ها و بر مبنای تحقیق محققین اسلامی و اعتراف مستشرقین غربی، تنها کتابی است که بیشترین تالیف و تحقیق درباره آن نگاشته شده است. کتب تفسیری عظیم ترین و با ارزش‌ترین بخش این مجموعۀ نفیس دینی و اسلامی به شمار می رود و علم تفسیر یکی از شریف‌ترین شاخه های علوم اسلامی محسوب می‌شود که رسالت تبیین و توضیح کلام الهی و کشف و فاش ساختن اسرار وحی را در حد توان بشری بر عهده دارد. بررسی تاریخی آثار بر جای مانده از علما و دانشمندان اسلامی اعم از شیعه و سنی نشان می دهد که علم تفسیر از همان سده های نخست ظهور اسلام و نزول آیات الهی از علوم مورد اهتمام مسلمانان بوده است رافعی - از دانشمندان بزرگ اهل سنت- ادعا می‌کند از ابتدای تاریخ در همۀ تاریخ عالم کتابی نبوده است که به اندازه قرآن بر آن شرح و تفسیر نگاشته یا درباره اش تالیف و تصنیف شده باشد. (مصطفی صادق رافعی، اعجازالقرآن، چاپ دوم بنیاد قرآن ص 107) هم او در کتاب اعجاز القرآن می نویسد «صاحب کشف الظنون تفاسیر زیادی برای قرآن نقل و نام آن‌ها را برده است که بالغ بر سیصد و کسری است. چنانچه می‌گوید تمام تفاسیر را احصاء نکرده و هر کدام از این تفاسیر در مجلدات زیادی آمده است که بعضی تا صد یا متجاوز از آن بوده و در بعضی از کتب تراجم است که «ابوبکر ادفوی» که به سال 387 وفات کرده و در علم قرائت و ادبیات و بسیاری از علوم دیگر پیشوا و منفرد بوده است، کتابی در صد مجلد در تفسیر قرآن به نام «الاستغناء» تالیف کرده است که از نظر «ارنست رینان» در یکی از کتابخانه های اندلس که سوخته است تفسیری در سیصد جلد وجود داشته است» (همان). استاد محمد تقی شریعتی در تفسیر نوین خویش می‌آورد شعرانی در کتاب «المنن» تفسیری را در یک هزار جلد نام برده است. (شریعتی، تفسیر نوین مقدمه ص 61) در این زمینه می‌توان از تفاسیری نام برد که جسته و گریخته از نبی مکرم اسلام (ص) به منزله مفسر حقیقی قرآن و پس از آن وجود مقدس، از امامان معصوم شیعه به منزله حجج الهی و امناء رسول به دست ما رسیده است.
فهرست مطالب
پیشگفتار 1
فصل اول: کلیات
1-1 جایگاه علم تفسیر در میان مسلمانان 6
2-1 تعریف تفسیر 7
3-1 دلیل نیاز به تفسیر 8
4-1 پیدایش تفسیر 9
5-1 داناترین صحابه به معانی قرآن 10
6-1 اهل بیت آگاه به معانی قرآن 11
7-1 مفسران صحابی 13
8-1 عبدالله بن مسعود 14
9-1 اُبَیْ بن کعب 15
10- 1عبدالله بن عباس 15
11-1 ویژگی تفسیر صحابه 16
12-1 مکتب تفسیری مفسران آگاه 17
13-1 شکل گیری مکاتب تفسیری 18
14-1 تاویل گرایی فصل مشترک همه مکاتب تفسیری 20
15-1 مکاتب تفسیری 22
16-1 مکتب روایی محض 22
17-1 مکتب کلامی 24
18-1 مکتب عرفانی 25
19-1 معروف‌ترین تفاسیر عرفانی 26
20-1 مکتب فلسفی 27
21-1 تفسیر المیزان 30
22-1 روش تفسیری المیزان 32
23-1جنبه روایی المیزان 34
24-1 جنبه عقلی المیزان 37
25-1 جنبه فلسفی المیزان 38
فصل دوم: خداشناسی
1-2 خداشناسی 45
2-2 ضرورت بحث 46
3-2 برهان صدیقین 49
4-2 تحقیق 52
5-2 صفات الهی 53
6-2 انقسام صفات 56
7-2 عینیت صفات با ذات 57
8-2 تحقیق 58
9-2 توحید 58
10-2 تحقیق 60
11-2 توحید در ربوبیت 60
12-2 توحید در الوهیت 61
13-2 تحقیق 63
14-2 علم الهی 63
15-2 چگونگی علم خدا به اعمال انسان 68
16-2 تحقیق 68
17-2 قضا و قدر 69
18-2 نظرات مختلف در مورد قضا و قدر 71
19-2 شبهه فخر رازی 74
20-2 تحقیق 76
21-2 عدل الهی 77
22-2 وجود شر در عالم 78
23-2 تحقیق 80
24-2 آیا فعل خداوند تابع مصلحت است؟ 81
25-2 تحقیق 82
26-2 اثر صادر از خداوند واحد و مطلق است. 82
27-2 تحقیق 84
28-2 تنها خدا در ذات خود استقلال دارد. 84
فصل سوم: نبوت
1-3 نبوت 87
2-3 تحقیق 87
3-3 تفاوت نبی و رسول 88
4-3 تحقیق 89
5-3 اثبات نبوت 89
6-3 تقریر برهان اول 90
7-3 تحقیق 90
8-3 تقریر برهان دوم 92
9-3 تحقیق 93
10-3 بررسی یک شبهه و تقریر برهان سوم 93
11-3 تحقیق 94
12-3 خصایص نبوت 95
13-3 وحی 95
14-3 راههای کسب معرفت 96
15-3 وحی در اصطلاح حکما 97
16-3 انواع وحی 98
17-3 اعجاز 99
18-3 تحقیق 101
19-3 معجزه در قرآن 102
20-3 تحقیق 104
21-3 معجزه پیامبر اسلام 105
22-3 جهات اعجاز قرآن 106
23-3 تحقیق 107
24-3 معجزاتی دربارۀ قوم بنی اسرائیل 107
25-3 تحقیق 109
26-3 عصمت انبیاء 109
27-3 تحقیق 112
28-3 یک شبهه 112
29-3 تحقیق 113
فصل چهارم: معاد
1-4 معاد 115
2-4 چگونگی معاد 116
3-4 تحقیق 117
4-4 اثبات ضرورت معاد 118
5-4 برهان عدالت 118
6-4 تحقیق 119
7-4 برهان رحمت 121
8-4 تحقیق 122
9-4 برهان غایت 122
10-4 تجسم اعمال 123
11-4 تحقیق 127
12-4 خلود در عذاب 127
13-4 دیدگاه علماء 129
14-4 دیدگاه محدثان 129
15-4 دیدگاه متکلمان 129
16-4 اشکالات خلود 132
17-4 تحقیق 135
18-4 شفاعت 135
19-4 مفهوم شفاعت 136
20-4 اشکالات شفاعت 136
21-4 پاسخ به اشکالات 140
22-4 شفاعت کنندگان 141
23-4 شفاعت به چه چیزهایی تعلق می‌‌گیرد؟ 142
24-4 شرایط شفاعت کنندگان 142
25-4 چه موقع شفاعت گناهان را از بین می برد. 142
26-4 شفاعت شامل چه کسانی می‌شود. 143
27-4 تحقیق 143
فهرست منابع 145
پایان نامه ارشد رشته فلسفه و حکمت اسلامی مبانی فلسفی علامه طباطبائی درتفسیر المیزان