فهرست مطالب
مقدمه الف) طرح موضوع
ب) اهداف و فرضیات
ج) روش تحقیق
بخش اول: مفاهیم، مبانی و تاریخچه حقوق میراث فرهنگی
فصل اول: مفاهیم و مبانی ............................................................................................................................ 2
مبحث اول: مفاهیم ..................................................................................................................................... 2
1ـ مفهوم فیلولوژیک (زبان شناسانه) ................................................................................................ 2
2ـ میراث فرهنگی به مفهوم عام ...................................................................................................... 4
3ـ میراث فرهنگی به مفهوم خاص (میراث فرهنگی معنوی) ........................................................ 8
4ـ تعریف میراث فرهنگی در قوانین ایران ...................................................................................... 11
5ـ تعریف میراث فرهنگی در کنوانسیون‌های بین‌المللی ................................................................. 13
مبحث دوم: مبانی ....................................................................................................................................... 18
1ـ مبانی ارزشی ................................................................................................................................ 18
2ـ مبانی قانونی ................................................................................................................................. 24
3ـ مبانی حفظ، پژوهش و معرفی میراث فرهنگی .......................................................................... 26
فصل دوم: تاریخچه ...................................................................................................................................... 31
مبحث اول: تاریخچه حمایت از میراث فرهنگی در حقوق بین‌المللی ........................................... 31
1ـ پیشینه قراردادی ........................................................................................................................... 31
2ـ پیشینه سازمانی ............................................................................................................................. 36
مبحث دوم: تاریخچه حمایت از میراث فرهنگی در حقوق ایران .................................................... 41
1ـ حمایت از میراث فرهنگی در ایران قبل از انقلاب اسلامی ....................................................... 41
2ـ حمایت از میراث فرهنگی در ایران پس از انقلاب اسلامی ...................................................... 50
بخش دوم: حمایت از میراث فرهنگی در حقوق ایران
فصل اول: میراث فرهنگی در قوانین و مقررات ایران ............................................................................... 61
مبحث اول: میراث فرهنگی در قوانین بنیادی ....................................................................................... 61
1ـ میراث فرهنگی در قانون اساسی ................................................................................................. 61
2ـ میراث فرهنگی در قانون برنامه توسعه اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی ..................................... 65
3ـ میراث فرهنگی در قوانین شهری ................................................................................................ 68
4ـ میراث فرهنگی در قوانین و مقررات مالی ................................................................................. 75
مبحث دوم: ضوابط حفاظتی ناظر بر میراث فرهنگی .......................................................................... 81
1ـ حفاری .......................................................................................................................................... 82
2ـ ورود و صدور ............................................................................................................................... 87
3ـ خرید و فروش ............................................................................................................................. 92
فصل دوم: حمایت دولت از میراث فرهنگی .............................................................................................. 97
مبحث اول: سازمان‌های حامی ................................................................................................................. 97
1ـ سازمان میراث فرهنگی و گردشگری ......................................................................................... 98
2ـ پژوهشگاه میراث فرهنگی ........................................................................................................ 101
3ـ مرکز آموزش عالی ...................................................................................................................... 103
4ـ انجمن‌های میراث فرهنگی .......................................................................................................... 105
مبحث دوم: ثبت میراث فرهنگی در فهرست آثار ملی ....................................................................... 107
1ـ ثبت آثار غیر منقول ...................................................................................................................... 108
2ـ ثبت آثار منقول ............................................................................................................................. 114
مبحث سوم: پیوستن به معاهدات و سازمان‌های بین‌المللی ............................................................. 117
1ـ الحاق به معاهدات بین المللی ..................................................................................................... 117
2ـ عضویت در سازمان‌های بین‌الملی................................................................................................. 120
بخش سوم: حمایت از میراث فرهنگی در حقوق بین‌المللی
فصل اول: معاهدات بین‌المللی .................................................................................................................... 123
مبحث اول: کنوانسیون حمایت از اموال فرهنگی در زمان مخاصمات مسلحانه (1954 یونسکو) 123
1ـ موضوع و دامنة شمول ................................................................................................................. 123
2ـ روش‌های حمایت از اموال فرهنگی ............................................................................................ 125
3ـ قلمرو اجرایی کنوانسیون ............................................................................................................. 130
4ـ تشکیل کمیته مشورتی ملی .......................................................................................................... 133
مبحث دوم: کنوانسیون اتخاذ تدابیر لازم برای جلوگیری از ورود و صدور و انتقال مالکیت غیر قانونی اموال فرهنگی (1970) 134
1ـ موضوع و دامنة شمول ................................................................................................................. 134
2ـ مقررات شکلی و اجرایی.............................................................................................................. 136
3- تعهدات دول عضو کنوانسیون...................................................................................................... 138
مبحث سوم: کنوانسیون حمایت از میراث فرهنگی و طبیعی جهان (1972) ................................. 142
1ـ موضوع و دامنة شمول ................................................................................................................. 142
2ـ ابعاد حمایت از میراث فرهنگی................................................................................................... 145
3ـ مقررات شکلی و اجرایی ............................................................................................................. 150
فصل دوم: سازمان‌های بین‌المللی ...................................................................................................................... 152
مبحث اول: شورای بین‌المللی موزه‌ها ( ایکوم) ................................................................................. 152
1ـ تعریف و اهداف ........................................................................................................................... 152
2ـ عضویت در ایکوم ........................................................................................................................ 154
3ـ ارکان ایکوم .................................................................................................................................. 155
مبحث دوم: مرکز بین‌المللی مطالعه، مرمت و حفاظت از اموال فرهنگی (ایکروم)....................... 163
1ـ تعریف و اهداف ........................................................................................................................... 163
2ـ عضویت در ایکروم ...................................................................................................................... 163
3ـ ارکان ایکروم ................................................................................................................................ 164
مبحث سوم: شورای بین‌المللی ابنیه و محوطه‌های فرهنگی (ایکوموس) ...................................... 168
1ـ تعریف و اهداف ........................................................................................................................... 168
2ـ عضویت در ایکوموس .................................................................................................................. 169
3ـ ارکان ایکوموس ............................................................................................................................ 170
نتیجه‌گیری ............................................................................................................................................................ 176
کتابنامه ................................................................................................................................................................. 182
مقدمه
الف ـ طرح موضوع:
میراث فرهنگ هر کشور، یکی از اساسی‌ترین ارکان تحکیم هویت، ایجاد خلاقیت و خودباوری ملی است. پژوهش در زمینه‌های مختلف آن موجب روشن شدن ابهامات تاریخی، شناخت ارزش‌های حاصل از حیات طولانی جامعه و تسری ارزش‌های اصیل نهفته در میراث فرهنگی، به حیات امروزین جامعه می‌شود و بالقوه قادر به تعیین مرزهای فرهنگی جوامع بشری بوده و حداقل یکی از عوامل اصلی بازشناسی ملت‌ها و کشورها از یکدیگر است.
هنر و فرهنگ ایرانی به دلیل ویژگی‌های خاص آن و موقعیت ژئوپلتیک کشور، همواره در هنر و فرهنگ جهان معاصر خود تأثیری شایسته و به سزا داشته است که امروزه می‌تواند از جمله زمینه‌های مساعد همکاری‌های بین‌المللی باشد.
هزاران محوطه باستان‌شناسی به جا مانده از دوره‌های مختلف پیش از تاریخ و تاریخی، ده‌ها شهر زنده و فعال که دارای هسته مرکزی یا بافت تاریخی ارزشمند می‌باشند، هزاران بنا و مجموعه تاریخی واجد ارزش‌های نفیس فرهنگی ـ تاریخی و صدها هزار قطعه اثر منقول تاریخی موجود در موزه‌ها، هنرهای اصیل سنتی با ریشه‌های چند صد ساله در تاریخ و فرهنگ این ملت و جامعه ای با آداب و سنن منحصر به فرد ، یادگارهای گرانقدر تمدن و فرهنگ غنی، اصیل و بی‌نظیر ایران است.
سرمایه عظیم معنوی و فرهنگی ناشی از این تاریخ و تمدن بی‌نظیر که ممالکت مختلف از آن الهام گرفته‌اند، توجهی جدی، درخور، عمیق و همه‌جانبه را می‌طلبد.
اهمیت فوقالعاده توجه به پژوهش. حفاظت، احیاء و معرفی میراث فرهنگی در تبیین، تحکیم و اقتدار فرهنگ خودی، با توجه به گستردگی و تنوع کیفی و کمی موضوعات، به نحوی است که پرداختن دقیق و درخور را از عهده دستگاه‌های اجرایی مکلف، خارج ساخته و آن را وظیفه‌ای ملی و همگانی جلوه می‌دهد.
اما رابطه علم حقوق با میراث فرهنگی، رابطه‌ای یکسویه نیست بلکه توجه به مفاهیم و ارزش‌های نهفته در میراث فرهنگی که حاصل حیات طولانی ملتی در طول تاریخ است، نشان می‌دهد که در طول تاریخ، زندگی هر نسلی متناسب با شرایط زمان و مکان، تجارب نسل‌های پیشین را دریافت و تکمیل کرده یا عیناً و یا به صورتی متکاملتر در حیات جاری خود جریان داده است. از این رو در حقیقت در حیطه حقوق عرفی، وظیفه قانونگذار کشف سیر تحولات روابط اجتماعی و قانونمند ساختن آن است.
دقت در رعایت عوامل مذکور در تقنین قوانین، امکان قبول و پذیرش آن را از سوی جامعه و در نهایت شرایط اجرای صحیح آن را فراهم می‌آورد. قوانینی که با طی همه تشریفات قانونی به تصویب رسیده‌اند ولی در مرحله اجراء متروک مانده‌اند، حداقل یکی از عوامل عدم اجرای آن، عدم انطباق آن با ویژگی‌های فرهنگی، اجتماعی و مذهبی جامعه بوده است.
توجه جدی به اهمیت فوقالعاده تجارب تاریخی، آداب، سنن، عرف و باورهای جامعه در وضع قوانین و برنامه‌ریزی متناسب برای حرکت صحیح و دقیق برای ساختن حال و آینده‌ای متکی بر تجارب تاریخی، ضروری و حتمی به نظر می‌رسد.
بدیهی است بررسی تجارب تاریخی کشور، در امر سازماندهی فعالیت‌های مربوط به میراث فرهنگی در قالب تشکیلات اداری و قوانین ناظر به وجوه گوناگون فعالیت‌های مربوط به آن، می‌تواند در تبیین وظایف متقابل دولت و مردم در قبال این «ودیعه ملی» و همچنین اصلاح رو‌ش‌ها و قوانین مؤثر واقع شود.
ب ـ اهداف و فرضیات
هدف اصلی این تحقیق هموار نمودن راه برای وضع سیاست‌های مناسب‌تری برای میراث فرهنگی در ایران و جهان است. اصولاً سیاست‌ها برای انتقال از وضع موجود به وضع مطلوب تنظیم می‌گردند. لذا در وضع هر سیاستی، شناخت وضع موجود و جهت‌گیری‌ها برای نیل به وضع مطلوب (موردنظر) ضرورت دارد. از اینروست که سیاست‌های میراث فرهنگی در ایران وقتی واقع‌گرایانه و قابل اجرا خواهد بود که ؛ اولاً بر شناختی تحلیلی از وضع موجود متکی بوده و ثانیاً نوع ارزیابی و انتظاراتی را که نظام ارزشی جامعه از آثار تاریخی خود دارد مورد توجه قرار داده باشد. بدین ترتیب طرح پژوهشی حاضر بر پایه این فرض که مجموعه ضوابط موجود در ایران در جهت حمایت و حفاظت از میراث فرهنگی ناکافی بوده و دارای نواقصی است که با توجه به رشد روز افزون عوامل خطرزا و تهدید کننده میراث فرهنگی، پاسخگوی نیازهای امروز نمی‌باشد، شکل گرفته است.
در صحنه بین‌المللی نیز فقدان انسجام و اتحاد بین‌المللی در جهت لازم‌الاجرا کردن تمهیدات بین‌المللی حفاظت از میراث فرهنگی کاملاً محسوس است.
با عنایت به این مسئله مقاصد اصلی تحقیق در پاسخ به نیازهای و سؤالات ذیل شکل گرفته است:
1ـ دلایل لزوم حفاظت از میراث فرهنگی چیست؟
2ـ میراث فرهنگی در ضوابط ایران چه جایگاهی دارد؟
3ـ با عنایت به باستانی بودن کشور ایران آیا قوانین و تشکیلات سازمانی پاسخگوی نیازهای امروز میراث فرهنگی می‌باشد؟
4ـ آیا در بعد بین‌المللی حمایت های لازم برای میراث فرهنگی به وجود آمده است؟
ج) روش تحقیق:
در این پژوهش، از روش کتابخانه‌ای و منابع اینترنتی استفاده شده است.
قوانین و مقررات داخلی و معاهدات بین المللی که اختصاصاً در زمینه حفاظت از مواریث فرهنگی بوده‌اند ، بعنوان مهمترین ابزار کار تحقیق مورد استفاده قرار گرفته است.
جایگاه وضوابط قانونی مربوط به حفظ میراث فرهنگی در ایران با نگاهی بر تمهیدات جهانی