فهرست مطالب
عنوان صفحه
چکیده......................................................................................................................... 1
مقدمه.......................................................................................................................... 3
فصل اول: کلیات........................................................................................................ 6
1-1- تاریخچه............................................................................................................. 7
1-2- کلیاتی دربارة کلزا............................................................................................... 8
1-3- اهمیت وجایگاه کلزا در ایران............................................................................... 10
1-4- سطح زیرکشت، تولید وعملکرد کلزا در جهان و ایران............................................ 12
1-5- ترکیب شیمیایی دانه کلزا...................................................................................... 14
1-6- خصوصیات گیاه شناسی....................................................................................... 16
1-6-1- ریشه.......................................................................................................... 16
1-6-2- ساقه........................................................................................................... 17
1-6-3- برگ........................................................................................................... 18
1-6-4- گل............................................................................................................. 18
1-6-5- میوه............................................................................................................ 18
1-6-6- دانه کلزا..................................................................................................... 19
1-7- مراحل فنولوژی................................................................................................... 19
1-8- اکولوژی کلزا...................................................................................................... 19
1-9- کاشت ............................................................................................................... 22
1-9-1- آماده سازی زمین......................................................................................... 22
1-9-2- تاریخ کاشت............................................................................................... 22
1-9-3- میزان بذر وتراکم بوته.................................................................................. 23
1-9-4- عمق و ابعاد کاشت...................................................................................... 23
1-9-5- روش کاشت............................................................................................... 23
1-10- داشت.............................................................................................................. 24
1-10-1- نیازهای غذایی.......................................................................................... 24
1-10-2- علف‌های هرز........................................................................................... 24
1-10-3- آفات و بیماری‌ها...................................................................................... 25
1-11- برداشت........................................................................................................... 26
1-11-1- خرمن کوبی.............................................................................................. 26
1-12- انبار کردن......................................................................................................... 27
فصل دوم : بررسی منابع.............................................................................................. 28
2-1- تنش.................................................................................................................. 29
2-2- تنش خشکی یا تنش آبی..................................................................................... 29
2-3- مکانیزم‌های مقاومت به خشکی............................................................................. 30
2-4- تنظیم اسمزی...................................................................................................... 33
2-5- تأثیر تنش خشکی بر رشد برگ............................................................................ 34
2-6- تأثیر تنش خشکی بر رشد ساقه و برگ................................................................. 35
2-7- عکس العمل کلزا در برابر تنش خشکی ورژیمهای رطوبتی..................................... 36
2-8- تأثیر تنش خشکی بر عملکرد دانه......................................................................... 39
2-9- تأثیر تنش خشکی بر اجزای عملکرد..................................................................... 41
2-9-1- تعداد خورجین در گیاه بوته.......................................................................... 41
2-9-2- تعداد دانه در خورجین................................................................................. 42
2-9-3- وزن هزار دانه............................................................................................. 43
2-9-4- شاخص برداشت......................................................................................... 44
2-10- تأثیر تنش خشکی بر صفات کیفی...................................................................... 45
2-10-1- درصد روغن دانه...................................................................................... 45
2-11- تجزیه و تحلیل رشد.......................................................................................... 46
2-11-1- تجمع ماده خشک..................................................................................... 48
2-11-2- شاخص سطح برگ................................................................................... 49
فصل سوم : مواد و روش ها........................................................................................ 51
3-1- مشخصات محل اجرای آزمایش........................................................................... 52
3-2- مشخصات آزمایش.............................................................................................. 52
3-2-1- معرفی تیمارها............................................................................................. 52
3-2-2- طرح آزمایشی............................................................................................. 53
3-2-3- تجزیه آماری............................................................................................... 54
3-3- عملیات زراعی.................................................................................................... 54
3-3-1- آماده سازی زمین......................................................................................... 54
3-3-2- کاشت........................................................................................................ 54
3-3-3- داشت........................................................................................................ 55
3-3-4- برداشت...................................................................................................... 55
3-4- برآورد شاخص های رشد.................................................................................... 55
3-4-1- نمونه برداری............................................................................................... 56
3-4-2- تعیین سطح برگ......................................................................................... 56
3-4-3- تعیین وزن خشک برگ و وزن خشک کل..................................................... 56
3-5- اندازه گیری صفات کمی...................................................................................... 56
3-6- اندازه گیری صفات کیفی مورد مطالعه................................................................... 58
3-6-1- تعیین درصد روغن دانه............................................................................... 58
3-7- تعیین مراحل فنولوژیکی...................................................................................... 59
فصل چهارم : نتایج و بحث......................................................................................... 60
4-1- تأثیر تنش خشکی بر ویژگیهای مورفولوژیکی، ساختاری و زراعی........................... 61
4-1-1- ارتفاع بوته.................................................................................................. 61
4-1-2- تعداد شاخه فرعی در بوته............................................................................ 64
4-1-3- قطر ساقه.................................................................................................... 67
4-1-4- طول خورجین ساقه اصلی............................................................................ 70
4-1-5- طول خورجین شاخه فرعی........................................................................... 73
4-1-6- طول خورجین بوته...................................................................................... 76
4-1-7- تعداد خورجین در ساقه اصلی...................................................................... 79
4-1-8- تعداد خورجین در شاخه فرعی..................................................................... 83
4-1-9- تعداد خورجین در بوته................................................................................ 87
4-1-10- تعداد دانه در خورجین ساقه فرعی.............................................................. 91
4-1-11- تعداد دانه در خورجین شاخه فرعی............................................................ 94
4-1-12- تعداد دانه در خورجین............................................................................... 98
4-1-13- وزن هزار دانه........................................................................................... 102
4-1-14- عملکرد دانه.............................................................................................. 105
4-1-15- عملکرد بیولوژیک..................................................................................... 109
4-1-16- شاخص برداشت....................................................................................... 113
4-2- تأثیر تنش خشکی بر روی صفات کیفی................................................................ 116
4-2-1- درصد روغن دانه........................................................................................ 116
4-2-2- عملکرد روغن دانه...................................................................................... 120
4-3- تأثیر تنش خشکی بر روی شاخص‌های رشد......................................................... 124
4-3-1- وزن خشک کل گیاه.................................................................................... 124
4-3-1-1- روندتغییرات وزن خشک کل گیاه درشرایط آبیاری معمول وتنش کم آبی................. 124
4-3-1-2- روند تغییرات وزن خشک کل ارقام برتر در شرایط آبیاری معمول.......... 125
4-3-1-3- روند تغییرات وزن خشک کل ارقام برتر در شرایط تنش کم آبی............. 126
4-3-2- وزن خشک برگ......................................................................................... 128
4-3-2-1- روند تغییرات وزن خشک برگ در شرایط آبیاری معمول و تنش کم آبی.. 128
4-3-2-2- روند تغییرات وزن خشک برگ ارقام برتر در شرایط آبیاری معمول........ 129
4-3-2-3- روند تغییرات وزن خشک برگ ارقام برتر در شرایط تنش کم آبی.......... 130
4-3-3- شاخص سطح برگ..................................................................................... 131
4-3-3-1-روندتغییرات شاخص سطح برگ ارقام کلزادرشرایط آبیاری معمول وتنش کم آبی..... 131
4-3-3-2-روندتغییرات شاخص سطح برگ ارقام برتر در شرایط آبیاری معمول....... 132
4-3-3-3- روند تغییرات شاخص سطح برگ ارقام برتر در شرایط تنش کم آبی....... 133
4-4- همبستگی ساده صفات مورد مطالعه....................................................................... 134
4-5- نتیجه گیری کلی.................................................................................................. 138
4-6- پیشنهادات.......................................................................................................... 139
فهرست منابع.............................................................................................................. 140
چکیده
به منظور بررسی اثر تنش خشکی در مراحل انتهایی رشد برصفات زراعی و شاخص های رشد ارقام بهاره کلزا (Brassica napus L.) آزمایشی به صورت کرت‌های یک بار خرد شده در قالب طرح پایه بلوک های کامل تصادفی در چهار تکرار در سال 83-1382 در مزرعه تحقیقاتی مؤسسه تحقیقات اصلاح و تهیه نهال و بذر کرج اجرا شد. در این آزمایش، آبیاری به عنوان عامل اصلی در دو سطح شامل آبیاری معمول یا آبیاری پس از 60 میلی‌متر تبخیر از تشتک کلاس A ( شاهد) و تنش خشکی (قطع آبیاری از مرحله خورجین دهی به بعد) و ارقام بهاره کلزا به عنوان عامل فرعی در ده سطح شامل ارقام Comet, Goliath ، Sw Hot Shot, Eagle, Sw 5001،19-H،Hyola 401، Hyola 420 ، Option 500 و Quantum بودند. در این تحقیق از کلیه مراحل فنولوژیکی گیاه یادداشت برداری به عمل آمد. همچنین صفاتی نظیر: ارتفاع بوته، تعداد شاخه فرعی در بوته، قطر ساقه ، طول خورجین ساقه اصلی، شاخه فرعی، طول خورجین، تعداد خورجین در ساقه اصلی و شاخه فرعی ، تعداد خورجین در بوته ، تعداد دانه در خورجین ساقه اصلی و شاخه فرعی، تعداد دانه در خورجین، وزن هزار دانه، عملکرد دانه، عملکرد بیولوژیک، شاخص برداشت و درصد روغن دانه و عملکرد روغن دانه، اندازه گیری شدند.نتایج حاصل نشان داد که اثر سطوح مختلف آبیاری بر صفات تعداد شاخه فرعی دربوته، قطر ساقه، طول خورجین شاخه فرعی، تعداد خورجین در ساقه اصلی و شاخه فرعی، تعداد خورجین در بوته، تعداد دانه در خورجین ساقه اصلی و شاخه فرعی، تعداد دانه در خورجین، وزن هزار دانه و عملکرد روغن دانه معنی دار گردید. همچنین اثر رقم بر صفاتی نظیر ارتفاع بوته، تعداد شاخه فرعی در بوته، طول خورجین ساقه اصلی و شاخه فرعی، طول خورجین، تعداد خورجین در ساقه اصلی و شاخه فرعی، تعداد دانه در خورجین ساقه اصلی و شاخه فرعی، تعداد دانه در خورجین، وزن هزار دانه و عملکرد دانه معنی دار شد. اثرات متقابل آبیاری و رقم نیز بر صفات ارتفاع بوته وعملکرد بیولوژیک معنی دار گردید. تعداد خورجین در بوته در شرایط تنش خشکی درکلیه ارقام کاهش یافت( البته غیرمعنی دار). بیشترین تعداد دانه در خورجین در شرایط آبیاری معمول به رقم Quantum (7/18 عدد) و در شرایط تنش خشکی به رقم Option 500 (1/12عدد) اختصاص یافت. بیشترین وزن هزار دانه در شرایط آبیاری معمول و تنش خشکی به ترتیب با میانگین 52/4 و 49/4 گرم مربوط به رقم Hyola 401 و کمترین آن با میانگین 44/3 گرم مربوط به Comet بود. ارقام Option 500،19-H،Eagle و Comet به ترتیب با میانگین 4725،4567،4467 و 4419 کیلوگرم در هکتار، بیشترین عملکرد دانه را در شرایط آبیاری معمول دارا بودند. همچنین ارقام 19-H, Option 500, Hyola 420 , Sw 5001 , Eagle به ترتیب با میانگین 3889 ، 3863،3831،3731 ،3708 کیلوگرم در هکتار، ارقام برتر در شرایط کم آبی ( قطع آبیاری از مرحله خورجین دهی به بعد) بودند که از لحاظ عملکرد روغن دانه نیز جزء ارقام برتر بوده‌اند. بیشترین میزان عملکرد بیولوژیک در شرایط آبیاری معمول با میانگین 19390 کیلوگرم در هکتار به رقم Eagle و در شرایط تنش خشکی با میانگین 11420 کیلوگرم در هکتار به رقم Hyola 401 تعلق داشت. شاخص برداشت بالاتر رقم Option 500 (295/0) در شرایط آبیاری معمول و همچنین شاخص برداشت بالاتر رقم Hyola 401 (274/0)در شرایط تنش خشکی نسبت به سایر ارقام مورد بررسی، بیان گر این است که این ارقام، درصد بیشتری از مواد فتوسنتزی را در شرایط مختلف رطوبتی به دانه ها اختصاص داده اند. همبستگی ساده صفات مورد آزمون نشان داد که عملکرد دانه با شاخص برداشت، عملکرد روغن دانه، درصدروغن دانه، تعداد خورجین در بوته، تعداد خورجین در شاخه فرعی، طول خورجین شاخه فرعی، قطر ساقه و تعداد شاخه فرعی در بوته همبستگی مثبت بسیار معنی دار و با طول خورجین بوته، همبستگی مثبت معنی دار نشان داد. در بررسی شاخص های رشد مشخص گردید که تنش خشکی سبب کاهش وزن خشک کل گیاه (TDW)، وزن خشک برگ (LDW) و شاخص سطح برگ (LAT) گردید. البته در شرایط تنش خشکی، بالاترین وزن خشک کل گیاه با میانگین8/2477 گرم بر متر مربع مربوط به رقمHyola 420، بالاترین وزن خشک برگ با میانگین7/330 گرم بر مترمربع مربوط به رقمOption 500 و بالاترین شاخص سطح برگ با میانگین 64/5 مربوط به رقم Sw 5001 بود. بر پایه نتایج حاصله می توان این گونه استنباط نمود که ارقام 19-H , Option 500,Eagle نسبت به سایر ارقام مورد بررسی، سازگاری بهتری با تنش خشکی داشتند و توانستند هم در شرایط آبیاری معمول و هم در شرایط تنش خشکی عملکرد بالاتری را تولید نمایند. بنابراین این سه رقم قابل توصیه از دیدگاه زراعت در شرایط تنش کم آبی ( دو بار آبیاری کمتر نسبت به شرایط معمول ) می باشند.
لغات کلیدی: ارقام کلزا، تنش خشکی، عملکرد و اجزاء عملکرد، شاخص های رشد.
بررسی اثرات تنش خشکی در مراحل انتهایی رشد بر صفات زراعی
