مقاله در مورد معماری مساجد

اختصاصی از فی دوو مقاله در مورد معماری مساجد دانلود با لینک مستقیم و پر سرعت .

لینک پرداخت و دانلود *پایین مطلب*

فرمت فایل:Word (قابل ویرایش و آماده پرینت)

 تعداد صفحه11

(تفریدعناصر تشکیل دهندۀمسجد)

مهندس سید بهشیدحسینی

دانشجوی دکتری معماری دانشکدهای هنرهای زیبا،داشکاه تهران

همه کس طالب یارندچه هشیاروچه مست      همه جاخانه عشقت چه مسجدچه کنشت

                                                                                          (حافظ)

برسی روند تحول یک معماری بدون برسی تحول اجزاء یا عناصر آن،امکان بذیر نیست

ازسوی دیگر هر اثر معماری قابلیت تقسیم به دو نظام را داراست :نظام شکل ونظام معنا .هر شکلی می باید بر مبنای معنای موجودیت پذیرونیزفهم هر معنا ازطریق درک نظام شکل صورت مى پذیرد.ازاین رو در رابطه با هر اثرمعمارى معنا مقدمه لازم براى تولیدشکل است.نسبت معماربا نظام شکل ومعنا گزینش است وترکیب ونقش خلاقانه معمار در این دو امرنهفته است به عبارت دیگر هرمعمارمى باید بر حسب فضایى که تکوین مى دهد مواردذیل را در گزینش وترکیب ،مورد تدقیق قرار دهد:

- گزینش معناهاى متناسب با موضوع ،

- گزینش شکل هاى متناسب با معنا،

- ترکیب معناها با یکدیگر به منظور دستیابى به معناى مسلط،

- ترکیب نظام اشکال با یکدیگر.

نظام معنایى ازدوطریق قابل تفسیر است:

• کشف معنا:بازگشت به زمان ومکان تولید اثر، زمینه کافى رابراى درک معنا ازشکل به دست مى دهد

به عبارت دیگر،تلاش برآن است تا معناهاى دیروزین عین دیروزدرک شوند.در این قاعده،پژوهنده درراستاىکشف گام بر مى داردو سایر لایه هاى اضافى معنایى را در زمان هاى دیگرکنار مى زند.آفریدن معنا:افزودن لایه هاى معنایى دیگر به اثر،پس ازتکوین آن این شیوه علاوه برآنکه در برگیرنده

معناهاى اولیه است؛معناهاى دیگر را نیزبه ازاى زمان ها در بر گیرد که دردوشکل قابل طرح است:

الف) ممکن است شکل امروزه عین شکل دیروزباشد اما بار معنایى آن در زمان هادگرگون باشد.

ب)ممکن است شکل دیروز ازالحاقاتى در زمان هاى مختلف تا به امروزبرخوردار باشدازاین رو،به

ازاى لایه هاى لایه هاى زمانى لایه هاى معنایى نیزبه وجود خواهدآمد.دراین نوشتار مؤلف سعى دارد ت‍أثیر مکان رابر نظام شکل موردتأکید  قراردهد. این تفکر تصریح مى دارد که اسلام بر معناى مبادى معنوى واحد در سرزمین هاى متفاوت ازاشکال وعناصر موجود این سرزمین ها در راستاى بیان ارزش هاى خود سودبرده است. -آفریدن معنا:افزودن لایه های معنایی دیگر به اثر،پس از تکوین آن.این شیوه علاوه برآنکه   دربرگیرندۀ معناهای اولیه است،معناهای دیگررا نیز به ازای زمان ها در برمی گیرد که در دو شکل قابل طرح است :

الف)

تحقیق در مورد معماری مساجد ایرانی

اختصاصی از فی دوو تحقیق در مورد معماری مساجد ایرانی دانلود با لینک مستقیم و پر سرعت .

لینک پرداخت و دانلود *پایین مطلب*

فرمت فایل:Word (قابل ویرایش و آماده پرینت)

 تعداد صفحه25

بخشی از فهرست مطالب

بخش اول

فصل اول

معماری مساجد ایرانی در دروه آل بویه320-447 هجری

1-1. طرح مسجد در ایران در دوران اولیه اسلام

1-2. مسجد جامع نیریز:

1-3. معماری مساجد آل بویه در اصفهان و یزد:

   1-3-1. مسجد جامع اصفهان:

1-3-2. مسجد جورجیر اصفهان:

1-3-3. مسجد جامع نایین: 

فصل دوم

2- معماری مساجد ایرانی در دوره سلجوقیان (447- 553 هجری)

2-2. مسجد جامع قزوین:

2-1. مسجد جامع اصفهان:

فصل سوم

3- معماری مساجد ایرانی در دوره ایلخانان (615-735 هجری)

فصل چهارم

معماری مساجد ایرانی در دوره تیموریان (772-908 هجری)

فصل پنجم

معماری مساجد ایرانی در دوره صفویان  

پیشگفتار:

مسجد ومحراب اگر چه در آموزه های دینی دارای جایگاهی منحصراً معنوی نبوده ( به ویژه محراب که اسم مکان از ریشه حرب است ) و بیشتر به عنوان پایگاهی برای پاسخگویی به غالب نیازهای مسلمانان برآمده بود ، به اندک زمانی با روحی که از لطافت ایمان و جذبه حضور درآمیخته بود به زیباترین بنای اسلامی بدل شد . به گونه ایی که شکل و ساخت مساجد در کشورهای اسلامی زیر بنای هنر و معماری اسلامی را تشکیل داد.  معماری زیبا ، با کاشی کاری های هوش ربا ، کتیبه ها، گچبری ها ، معرق ها و دیگر عناصر معماری در هم آمیخت ومعماری اسلامی را پدیدآورد که هم اکنون مایه فخر ومباهات ملل اسلامی و یکی از جاذبه های گردشگری این کشورهاست .  نمونه هایی از این مساجد ، مسجد شیخ لطف الله در اصفهان و تاج محل در آگره هند است .

در این گفتار سعی داریم مسجد یا مساجدی را از دوره خلفای عباسی تا قاجار معرفی کرده و به پاره ای ویژگی های معماری هرکدام از این بناها اشاره کنیم .

ایستادن در برابر خداوند و سخن گفتن با او، 5 بار در روز، اجتماع در «مسجد» محلی که نه تنها عبادتگاه، بلکه مرکز مهم همه فعالیت های یک جامعه اسلامی است، سبب شد که بنای مساجد در ایران به سرعت پا بگیرد. این بناها در آغاز، بسیار ساده بودند و بر اساس متون و مصالح ساختمانی و سبک های محلی ساخته می شدند. مساجد آغاز ایرانی، نسبت به ساختمان های ساسانی، چندان عظمت و ابهتی نداشتند. متأسفانه هیچ نمونه ای از این مساجد بر جا نمانده است، لیکن تاریخ نویسان آنها را بسیار وصف کرده اند؛ مثلاً در این مساجد علاوه بر نیایش پنج گانه روزانه، به آموزش خواندن و نوشتن و تعلیم تا مدارج بالای علمی می پرداختند. علاوه بر آن، مسجد مرکز تجمع سیاسی- اجتماعی مردم نیز بود. اطلاعات سیاسی- نظامی و اجتماعی در مسجد در دسترس مردم گذارده می شد.

امور مختلف همگانی نیز در مسجد حل و فصل می شد. به همین سبب درهای آن همیشه به روی مردم باز بود. هر مسجد، حداقل، یک کتابخانه، یک آب انبار، یک مدرسه، یک درمانگاه و حتی یک غذاخوری همگانی داشت. از این رو باید روز به روز بر وسعت مسجدها افزوده شود. نخستین مسجدهای ایرانی، ساختمانهای کاملی بودند که برای ساختن آنها هزینه زیادی صرف می شد و تزئینات پرخرجی بکار می بردند. با این حال، مساجد نقشه و طرح ثابت نداشتند.

مسئله مهم در ساخت مساجد این است که شکل بنا بیشتر از مصالح و متون آن، منشأ آغازین اثری نیرومند و عاطفی است که بخشی از آن از نیازهای عبادی و نیایشی ناشی می گردد. در مسجد نیازمند تشکیلات پیچیده و ویژه ای نیست و با سادگی محض سازگار است. این معماری نه به سنگ اهمیت می دهد و نه به آجر و یا مهارت و تردستی استاد کار. این، بیش از هر چیز، پژواک روح هنرمند و چکیده و عصاره نیروهایی است که بر آن حاکمند و آنرا رهبری می کنند. مطالبی که در این تحقیق آورده شده چکیده ای از خصوصیات مساجد در دورانهای مختلف پس از اسلام می باشد که در هر فصل به بررسی آنها می پردازیم.

دوره عباسی :

در اوایل این دوره مساجد با طرح صحن روباز و ایوان های ستون دار ساخته می شدند که نمونه ای از معماری دوره اموی و به طور کل اعراب بوده است . در بناها بیشتر از خشت استفاده شده و ستون های یک پارچه بودند . رفته رفته تغییراتی اساسی در بنای ساختمان ، ایجاد  و به جای خشت از آجر استفاده شد و دیگر ستون های یک پارچه به کار نرفت . ازویژگی بسیار مهم مساجد در این دوره آن است که سقف مساجد کاملا مسطح و مناره در خارج و یا در جوار مسجد ساخته می شد. و برای تزیین دیوارها از کتیبه هایی به خط کوفی بهره گرفته می شد . نمونه برجا مانده از این دورهمسجد تاری خانه دامغان که در قرن دوم هجری ساخته شده و قدیمی ترین مسجد ایران است . جلوه این ساختمان با شکوه در سادگی و بی پیرایگی آن متجلی است . صحن این مسجد  تقریباً مربع است که با ردیف طاق ها ، سه دالان را در امتداد قبله ایجاد می کند. طاق های بیضی شکل این مسجد به وسیله دیوارهای آجری ضخیم استوانه ای برپا ایستاده است . مسجد تاری خانه بیانگر ترکیبی از تکنیک های اصیل ایرانی و نقشه عربی است .مناره موجود،  مدور و در قرن پنجم هجری ساخته شده است ، ولی  بقایای یک مناره مربعی شکل که احتمالاً به هنگام بنای کل مسجد ساخته شده ، برجای مانده است

خاندان آل بویه، در غرب ایران و جنوب دریای قزوین، توانستند با سیاستی مستقل از قدرت مرکزی بغداد، حکومت را بدست گیرند. این واقعه در قرن 9 میلادی، یعنی اواخر قرن 3. اتفاق افتاد و در نیمه جنوب ایران را به مملکتشان ضمیمه کنند. آنها پیشروی به طرف غرب را آنقدر ادامه دادند تا سرانجام در حدود سال (945 میلادی) به بغداد رسیدند و خلیفه عباسی را مجبور به ترک بعضی از قسمتهای عراق نمودند. در دوره آل بویه حیات فرهنگی شکوفا شد و در مرکز حکومتشان در ایران و عراق تمدنها و فرهنگهایی با رنگ خالص ایرانی به ظهور رسید دوره آل بویه :

ویژگی های معماری این دوره شبیه معماری ساسانی ( پیش از اسلام ) بوده و ابنیه مذهبی این دوره چهارایوانی ، دارای ستون های عظیم و ایوان های بلند طاقدار است . تزیین اصلی بنا در این دوره گچبری است که دارای رنگهای متنوع بوده و طرح های آن ، سنت های قدیمی ایران در دوره ساسانی را یادآوری می کند . از مساجد این دوره می توان بهمسجد جمعه نایین اشاره کرد. این مسجد که هنوز مورد استفاده است قدیمی ترین مناره به یادگار مانده در ایران را داراست . نقشه آن نقشه یک مسجد ساده ستون دار است که از قدیم تا کنون دچار تغییرات زیادی شده است . مناره این بنا که در اصل بر بالای قاعده مربعی شکل قرار داشت با نمای مسجد هماهنگ بود اما چندی بعد با اضافاتی محصور شد . بدنه هشت ضلعی آن کاملاً بدون تزیین است و نشانه مرحله انتقالی از مناره های مربعی به مناره های مدور  است، شکوه و جلال اصلی مسجد جمعه نایین در غنای گچبری های آن است.

          

بررسی میزان تأثیر فعالیت های فرهنگی مساجد بر روی جوانان

اختصاصی از فی دوو بررسی میزان تأثیر فعالیت های فرهنگی مساجد بر روی جوانان دانلود با لینک مستقیم و پر سرعت .

بخشی از متن اصلی :

فهرست.

فصل اول:کلیات تحقیق....................................................................................................7

       مقدمه.........................................................................................................................7

      توصیف موضوع مسأله.................................................................................................9

      اهداف و اهمیت تحقیق...............................................................................................11

      فرضیه...................................................................................................................... 13

      تعیین و تعریف مفهومیوعملیاتی متغیرها....................................................................14

فصل دوم : پیشینه ی تحقیق..........................................................................................18

فصل سوم : چگونگی انجام تحقیق................................................................................70  

     روش تحقیق........................................................................................................70

       جامعه ی آماری....................................................................................................70

       تعداد نمونه...........................................................................................................70

       شیوه ی نمونه گیری............................................................................................70

       ابزار جمعآوری اطلاعات.......................................................................................70

       روش آماری..........................................................................................................70

فصل چهارم : توصیف و تجزیه و تحلیل آماری.........................................................72

         تحلیل پرسشنامه.............................................................................................72

         آزمون فرضیه های تحقیق..............................................................................90

فصل پنجم:یافته های تحقیق...................................................................................96

          نتایج اصلی تحقیق.........................................................................................96

          یافته های فرعی تحقیق................................................................................97

          جمع بندی.....................................................................................................98            

          محدودیت های تحقیق.................................................................................99

منابع و مآخذ...........................................................................................................100

ضمائم......................................................................................................................102

چکیده ی تحقیق:

در این تحقیق سعی شده تا با بررسی و مشخص نمودن کارکرد های اساسی مسجد که سبب شده در طول تاریخ نقشی سرنوشت ساز هم ازجهات اجتماعی ، سیاسی و هم در زمینه ی تربیت نسل جوان داشته باشد مشخص شود و سپس به بیان ضعف امروزی مساجد که سبب دوری نسل جوان امروزی از مسجد شده پرداخته شده تا با تکیه بر تحقیقاتی که در گذشته در این زمینه انجام شده بتوان پاسخ گوی سؤالاتی از این دست بود :

آیا مساجد تنوانسته اند تبلیغات گسترده برای جذب جوانان منطقه انجام دهند تا پس از آن بتوانند برنامه های فرهنگی را اجرا کنند ؟

آیا متولیان فرهنگی مساجد(امام جماعت،بسیج مسجد،هیأت امنای مسجد) توانسته اند برنامه هایی را طرح ریزی و اجرا کنند که هم جوانان را به مسجد جذب کندوهم بتواند پاسخ گوی مسایل روز و اساسی آنان نیز باشد ؟

آیا مساجد توانسته اند از نیروهای متخصص و نخبه ی خود که برای جوانان جذاب باشند بهره برده و به حل و فصل معضلات فرهنگی جوانان بپردازند ؟

در فصل اول تحقیق پس از بیان مسأله به ترتیب اهداف تحقیق ،اهمیت و ضرورت تحقیق ،سؤال و فرضیه تحقیق ، متغیر های تحقیق و تعاریف و مفهوم های اولیه پرداخته شده است .

در فصل دوم تحقیق سوابق نظری و عملی تحقیق تا جایی که مقدور بوده از منابع مختلفی نظیر مقالات ، کتابها وسایت های علمی تهیه شده است .

در فصل سوم روش تحقیق ، جامعه ی آماری ، حجم نمونه ، شیوه ی نمونه گیری ابزار جمع آوری اطلاعات و روش آماری در تجزیه و تحلیل اطلاعات ذکر شده است .

در فصل چهارم اطلاعاتی که از طریق پرسشنامه به دست آمده اند با استفاده از نمودار توصیف شده اند و سپس با استفاده از آزمون خی دو فرضیه ها آزمون شده اند و اطلاعات به دست آمده از آنها مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفته است .

در فصل پنجم نتایج اصلی تحقیق و یافته های فرعی از تحلیل پرسشنامه به دست آمده اند ذکر شده و سپس به جمع بندی نتایج پرداخته شده است در آخر هم محدودیت ها و موانع فرا روی تحقیق و همچن ینتوصیه به پژوهشگران دیگر ذکر شده است

البته در پایان تحقیق نیز منابع و مآخذ و همچنین یک نسخه از پرسشنامه به عنوان ضمیمه در تحقیق قرار داده شده است .

مقدمه:

مسا جد از آغاز تأیسشان تا کنون محل تجمع همه ی اقشار جامعه ی اسلامی به ویژه جوانان بوده اند  مساجد از صدر اسلام به‌منزله‌ی پایگاه‌های اجتماعی مهم و مکانی برای تصمیم‌گیری‌های حساس بودند و نقش تعیین‌کننده‌‌ای در سرنوشت مردم و جامعه ایفا می‌کردند که متأسفانه در حال حاضر تحت‌الشعاع شرایط روز قرار گرفته‌اند. در صدر اسلام مساجد محلی برای مباحثه و مطالعه ی مسایل اعتقادی و علمی بوده و پیامبر اکرم (ص) نیز به این موضوع اهمیت می داده اند و حتی نقل شده که ایشان روزی وارد مسجد شدند و گروهی را مشغول قرآن خواندن وعده ای را نیز مشغول مباحثه و تفکرات علمی یافتند و به گروه دوم ملحق شدند  . این امر نشان دهنده ی آن است که ایشان به مسائل علمی و آموزشی اهمیت می دادند و نیز مساجد در زمان ایشان مکانی برای  مطالعات علمی و اجتماع مؤمنین جهت حل مسایل اعتقادی ، اجتماعی و فرهنگی بوده است .با نگاهی به کارکرد مسجد در عصر پیامبر اعظم (ص) و ائمه ی اطهار (ع) در می‌یابیم که مساجد علاوه براینکه محلی برای عبادت و راز و نیاز بوده‌اند، محل تحصیل علم، قضاوت، اعزام به جهاد و در یک سخن، محلی برای تامین نیازها و رفع بسیاری از مشکلات اجتماعی مردم بوده است.

این فایل به همراه چکیده ، فهرست مطالب ، متن اصلی و منابع تحقیق با فرمت word ( قابل ویرایش ) در اختیار شما قرار

می‌گیرد.

تعداد صفحات : 131

مقاله نقش معلم در رونق بخشی به مسجد و نماز شماره 1

اختصاصی از فی دوو مقاله نقش معلم در رونق بخشی به مسجد و نماز شماره 1 دانلود با لینک مستقیم و پر سرعت .

مقاله نقش معلم در رونق بخشی به مسجد و نماز شماره 1 تعداد 33 صفحه کامل جهت ارائه فرهنگیان

دانلود مقاله معماری مساجد

اختصاصی از فی دوو دانلود مقاله معماری مساجد دانلود با لینک مستقیم و پر سرعت .

تعداد صفحات : 134 صفحه        -     

قالب بندی : word         

    عناوین:

-مقدمه

-مسجد و مدرسه شهید مطهری ( سپهسالار)

-مسجد (شاه‌ سابق) امام خمینی تهران

-مسجد جامع (عتیق) تهران

-منابع و مأخذ

مساجد

پیش گفتار 1

    در میان اندامهای درون شهری هر شهر و روستا، نیایشگاه همیشه جای ویژه خود را داشته و دارد و از اندامهای دیگر نمایان تر و چشمگیرتر است و از اینروست که همه جا در دل آبادی جای گرفته است.(1)

    نیاشگاه چون بزرگترین ساختمان آبادی بوده در آغاز نیازی بدان نداشته که نشانی ویژه داشته باشد و خود بخود نگاه هر گذرنده‌ای را بسوی خود میکشیده اما پس از گسترش آبادی نخست با افراشتن درگاهها و نهادن ماهرخ و توق بر بلندترین جای آن و سپس با ساختن میل و برج و مناره در کنار و نزدیک آن باشندگان آبادی و گذریان بیگانه را به نیایشگاه راهنمائی میکردند. مسجد بر دیگر نیایشگاهها همان برتری را داشته که اسلام بر دیگر کیشها و چنان خوب بوده و هست که آذینها را می‌آراید و نیازی بستایش ندارد و ما در اینجا تنها میگوئیم که چگونه بوده و چگونه شده است(اگر بتوانیم). هنر اسلامی( بویژه معماری آن) بر پنچ پایه مردم واری، خودبسندگی، پرهیز از بیهودگی، بهره‌گیری از پیمون(مدول) و نیارش (اساتیک) و درون گرائی نهاده و بی آنکه خواسته باشیم خود سنائی کنیم هنرمندان مسلمان ایران بیش از دیگران بدانها پای بند بوده‌اند.

    نخستین مسجدی که بدست پیامبر بزرگوار ما با همکاری یاران گرامیش در مدینه ساخته شد همیشه برگیره و الگوی مسجدهای بیشمار و گوناگونی بوده است که بدست هنرمندان تردست ما در سراسر ایران زمین(و هر جا که فرهنگ اسلامی ایران فرمان میرانده) بنیاد شده است.

    بهمین آفریده و واپسین فرستاده پروردگار (که بر وی و خاندان پاکش درود باد) چون مدینه را با فروغ ایزدی خود روشن ساخت یاران خویش را فرمود تا برای بنیاد مسجدی در خور که پذیرای گروندگان باشد دل نزدیکترین کوهپایه را بشکافند و سنگهای آنرا بشکنند و پستای ساختمان را فراهم آورند آنگاه با دست گرامی خود پاره‌های لاشه سنگ را (خشکه و بی آژند) بر هم می‌انبود تا دیوار شبستان با افراز اندکی بلندتر از بالای مرد بلند بالا برافراشته شد(چنانکه نیای نامدارش ابراهیم (ع) در ساختمان خانه خدا کرده بود که بگفته میبدی اسمعیل ساخت (مصالح) بر دست پدر می‌نهاد و وی (ابراهیم) ساخت‌ها برهم می‌انبود. . . و چون پهناو درازای شبستان بیش از آن بود که فرسبهای چوبین بتوانند آسمانه آنرا یکسره و دیوار بدیوار بپوشانند(2) ستون یا دیرکی از تنه خرما بنی خشکیده در میان آن بر پای ساختند و فرسبها و تیرها و تیرچه‌ها را (که گمان میرود آنها نیز از خرما بن یاشاید از پده یا غربه (سپیدار و کبودار)، که نزدیکهای مدینه کم و بیش میروینده بوده است) بر آن نهادند و روی آنها را بجای فدره (دوخ و بوریای ویژه پوشش) با شوره نی و پیز و آنگاه با پوست چهار پایان پوشاندند و بدینگونه خانه خدا بسیار آشنا و همانند خانه بندگان خدا ساخته شد و همین آموزشی آسمانی و بسیار ارجمند برای هنرمندان مسلمان بود که تا بتوانند از ساختمایه‌های بوم آورد و ایذری( چیزی که در جای ساختمان بدست می‌آید) بهره‌گیری و بهرچه که در دسترس دارند بسنده کنند و پیرامون نو آوری‌های بیهوده نگردند (و دیدم که چنین هم کردند)

پروردگار جهان فرموده است والله جعل لکم من بیوتکم سکنا و جعل لکم من جلودالانعام بیوتا تستحفوتها یوم اقامتکم ومن اصوافها و اویارها و اشعارها اثائا و متا عا الی حین

                      (انخل80)

    در کنار شبستان زیستگاه ساده و بی‌پیرایه‌ای برای یاران پاکباز و سالوکان تهیدست که یکدم بر دوری پیامبر خدا شکیبا نبودند ساخته شد و پیشگاه سر گشاده شبستان نیز هموار و با باروئی کوتاه از کوچه و گذری که پیرامون مسجد میگشت جدا گردید.

    همین ساختمان مردم وار و بی پیرایه چند سالی پس از پایان کار (شاید کمتر از نیم سده) در سرزمینی بسیار دور از مدینه  بر گیره معماری نو مسلمان شد که در پهره یا فهرج (یکی از چهار شهر آنروز یزید) با بهره‌گیری از آنچه در دسترس داشت خدا خانه‌ای برای همشهریان خود بنیاد کرد که خوشبختانه تا کنون از آسیب و ویرانی و دستکاری بر کنار مانده است.

    این مسجد ساده اما با شکوه دارای شبستانی است با پنج کوچه (دهانه) و یک رده پیلیا(ستون و جزر ستبر) و چهار ایوانچه یا چفته و دو راهرو و کناری که ایوانچه‌ها را بشبستان می‌پیوندد و سر پوشیده‌های آن گرد سرائی کوچک سر گشاده را گرفته و دو گرمخانه(شبستان زمستانی) کشیده که هر دو براهروها پیوسته و دربندی که در آیگاه مسجد است و در کنار آن (وجدا از ساختمان مسجد) سرای کوچکی استکه شاید برای پیشنماز یا نگهبان ساخته شده باشد(این سرا دستکاری شده و چهره نخستین خود را ندارد) پیرامون مسجد کوچه و گذر و ساباط و میدانچه است و ساختمان دیگری بآن چسبیده است.

    دیوار مسجد مدینه از سنگ لاشه، آسمانه آن تیرپوش و تخت بوده اما در فهرج که نه سنگی و نه چوبی در دسترس بوده ناگزیر دیوارهای مسجدش از چینه و خشت و خام و پوشش آن سغ(طاق پوش) میباشد و جز در لبه‌ی رخبام خشت پخته در آن بکار نرفته است. پوشش کوچه‌های شبستان طاق اهنگ(3) بیزتند(4) بیزکند(5) و ایوانچه‌ها(چفته‌ها) کنه پوش (نیم گنبد) است و کف شبستان بجای خشت پخته لوئینه است.

    در معماری ایرانی هر گاه چند کوچه طاق پوش در کنار هم جای میگیرد دهانه کوچه میانی یا میان وار بیش از کوچه‌های دیگر است و از دهانه بر وارها یا کوچه‌های دیگر کم کم کاسته میشود و کوچه کناری که طاق آن روی دیوار پرت (دیواری که پشت آن آزاد است) می‌نشیند کمترین دهانه را دارد تا از رانش طاق کم کم کاسته شود و دیوار پرت را نیا‌ندازد نا گزیر نمای میانوار که بر روی سرای سر گشاده باز میشود پردهانه‌تر و بلندتر میشود و ازمردم واری آن میکاهد. معمار هنرمند مسجد فهرج برای پیشگیری از این کاستی در کنار دو جرز میانوار پلیک‌های(6) نغزی افزوده تا در دهانه‌ها یکسان نماید(این نغز کاری یکصد سال پس از آن در تاریخانه دامغان رها شده). کار بهره گیری از ساختمایه‌های بوم آورد در این مسجد بدانجا کشیده است که بجای کاه در کاهگل(که شاید در فهرج کمیاب بوده) ژاژ(خاشتر- آدور) آسیا شده بکار برده‌اند و همین کار اندودها را از آسیب موریانه برکنار داشته است.