دانلود با لینک مستقیم و پر سرعت .
الف – بیماری هـای قــارچـی Fungal diseases
زنگ ها The Rusts
قارچهای عامل بیماریهای موسوم به زنگ به شاخه بازیدیومایکوتا و راسته Uredinales تعلق دارند. زنگها انگل های اجباری بوده و در محیطهای کشت مصنوعی و نیز در بقایای گیاهی قادر به رشد نمی‌باشند. زنگها ممکن است از لحاظ تعداد میزبان یک میزبانه یا دومیزبانه باشند. اکثر زنگ ها چند چرخه یا پلی سیکل اند. زنگ ها بذرزاد نمی باشند و اغلب با باد منتشر می‌شوند.
عامل زنگ در غلات غالباً جنس Puccinia است. زنگ در گندم در مقایسه با سایر غلات اهمیت بیشتری دارد. سه نوع زنگ (سیاه، قهوه‌ای و زرد) در گندم شناخته شده است که در ایران زنگ زرد، قهوه ای و سیاه به ترتیب دارای بیشترین اهمیت می‌باشند. این زنگ ها ممکن است بطور توأم نیز در یک بوته گندم نیز دیده شوند. خسارت زنگها بسته به مرحله رشدی گیاه متفاوت است. گیاهان زراعی در صورت ابتلا به زنگ در زمان بلوغ بیشتر خسارت می‌بینند.
زنگ ها به طرق مختلف باعث خسارت می‌شوند :
- رابطه انگلی غذایی و برداشت مواد غذایی از گیاه
- بالا بردن شدت تنفس و تعرق در گیاه
- کاهش سطح و میزان فتوسنتز در گیاه
- ضعیف شدن و لاغر شدن دانه ها و کاهش قوه نامیه آنها
- حساسیت وآسیب پذیر شدن گیاهان حاصله از دانه های خسارت دیده از بیماری
- زنگ سیاه یا ساقه گندم Black (Stem) Rust
قارچ عامل بیماری Puccinia graminis
این گونه دو میزبانه و دارای هر پنج مرحله اسپوری است. علاوه بر گندم به 410 گونه از گیاهان گرامینه از جمله جو، یولاف، چاودار و گندم دوروم (میزبانان ثانوی = Alternative host) حمله کرده و در سرتاسر جهان به شکل وسیعی انتشار دارد. میزبان حدواسط (Alternate host) این قارچ شامل 70 گونه ازBerberis و Mahonia است که عمده ترین آنها زرشک زراعی میباشد.
این بیماری در ایران نیز از انتشار وسیعی برخوردار بوده ولی تاکنون به اندازه دو زنگ دیگر مشکل ساز نبود است. این زنگ به لحاظ گرمادوست بودن در نواحی گرم و نیز در آخر فصل زراعی ظاهر میشود.
چرخه زندگی
مرحله اوریدیا :
این مرحله با جوانه زنی یک اوریدیوسپور یا ائیسیوسپور روی میزبان علفی گرامینه، نفوذ و توسعه آن آغاز میشود. پس از استقرار قارچ در میزبان اسپورزایی صورت گرفته و اوریدیوسپورهای جدید بوجود می‌آیند که منتشر شده و آلودگی های بعدی را موجب می‌شوند. تکرار این مرحله باعث اپیدمی شدن و انتشار ثانوی بیماری خواهد شد. اوریدیوسپورها بیضی شکل، تک سلولی و دیکاریون (n+ n) و پوشیده از خارهای ریز می‌باشند.
مرحله تلیا :
پس از بالغ شدن گیاه، تولید اوریدیوسپورها متوقف و تشکیل تلیوسپورها در همان محل یا در محل جدید آغاز میشود. در این مرحله رنگ جوش (Pustule) تیره میشود. تلیوسپورها 2 سلولی و دیپلوئید و دارای دیواره ضخیم و دارای قابلیت پایداری در شرایط سرما و خشکی شدید بوده و بدین ترتیب اندام زمستانگذرانی قارچ میباشد.
مرحله بازیدیا :
پس از سپری شدن زمستان، تلیوسپورها جوانه زده و هسته پس از تحمل یک مرحله میوز، چهار بازیدیوسپور هاپلوئید تشکیل میدهند که دوبه دو با هم سازگارند و در صورت وجود میزبان حدواسط قادر به آلوده نمودن آن خواهند بود. بازیدیوسپورها مستقیماً وارد اپیدرم شده و میسلیوم هاپلوئید را در بافت میزبان حدواسط تشکیل میدهند.
مرحله پیکنیا یا اسپرماتیا :
در این مرحله میسلیوم هاپلوئید ناشی از بازیدیوسپورها، اندام باردهی بنام پیکنیدیوم را تشکیل میدهند که در سطح رویی برگ تشکیل میشود و حاوی هیف های گیرنده رشته مانند و اسپرماتیوم های تک سلولی و هاپلوئید است. هیف های گیرنده و اسیرماتیدی های مخالف (+ و ـ) پس از انتقال توسط حشرات در هم آمیخته و حاصل این لقاح هیف دیکاریون (n+n) میباشد.
مرحله ائیسیا :
هیف دیکاریون در سطح زیرین برگ میزبان حدواسط اندامی فنجانی شکل بنام ائسیدی را تشکیل میدهد که حاوی ائیسسوسپورها میباشد. این ائیسپوسپورها که دیکاریون می‌باشند، مسئول آلودگی میزبانان اصلی (ازجمله گندم) می‌باشند
کنترل زنگ سیاه
1لف – استفاده از ارقام مقاوم به بیماری
ب – روش های مبارزه زراعی
- گریز از بیماری Disease ascape
برای مقابله با این زنگ به لحاظ گرمادوست بودن آن، در پائیز محصول زودتر کشت شده و تاحدامکان از ارقام زودرس استفاده میشود تا پیش از رسیدن ماه گرم و ظهور بیماری برداشت محصول انجام شود.
- استفاده متعادل از کودهای نیتروژنه، پتاسه و فسفره. چراکه شدت زنگ ها با استعمال بیش از اندازه کودهای نیتروژنه بیشتر میشود.
- حذف پل‌های سبز (green bridge) شامل گیاهان خودرو، میزبانان ثانوی و محصولاتی که بطور متوالی در یک فصل کاشته می‌شوند.
- ریشه کنی زرشک و میزبانان حدواسط: برنامه‌های ریشه کنی در امریکای شمالی و اروپا در محدود کردن بیماری تاثیر عمده‌ای داشته است.
- استفاده از کشت مخلوط مولتی لاین یا مولتی واریته با خصوصیات مختلف از لحاظ مقاومت یا حساسیت به بیماری ولی مشابه از لحاظ آداب زراعی و رشدی تا در مراحل کاشت و داشت و برداشت مشکلی ایجاد نشود.
ج – روش های شیمیایی
بطور کلی برای مبارزه با زنگ ها روش شیمیایی چندان توصیه شده نیست.
به چند دلیل از جمله :
- هزینه بالای قارچکش ها و ارزان قیمت بودن غلات
- ایجاد مقاومت در قارچ ها نسبت به سموم
- عدم کارآیی قارچکش ها در معالجه بیماری و تنها کند شدن اپیدمی در صورت استفاده
- مشکل بودن پیش بینی زمان اپیدمی شدن در زنگ ها
- دلایل زیست محیطی و خطرات جانبی سموم شیمیایی
- زنگ قهوه ای (نارنجی یا برگ) گندم Brown (leaf , Orang) rust
قارچ عامل بیماری Puccnia recondita f.sp. tritici
این بیماری در انواع گندم، تریتیکاله، جو و چندین علف هرز گرامینه دیده میشود ولی در یولاف دیده نمی‌شود. میزبان حدواسط این زنگ گیاهانی از جنس Thalictrum، Isopyrum، Anemunella، از خانواده آلاله ها و Anchusa از گاوزبانیان میباشد. این زنگ به برگ‌ها و ساقه ها حمله کرده و در تمام دنیا از جمله ایران گسترش زیادی دارد. این زنگ گرمادوست تر از زنگ زرد و سرمادوست تر از زنگ سیاه بوده و بنابراین از لحاظ زمانی در مزرعه پیش از زنگ سیاه و بعد از زنگ زرد دیده میشود.
چرخه زندگی زنگ قهوه ای کاملاً مشابه زنگ سیاه بوده دارای هر 5 مرحله اسپوری و دومیزبانه است. مرحله اوریدیا مسئول تکرار چرخه هاست. مرحله تلیا مسئول زمستان گذرانی قارچ است. مرحله بازیدیا مسئول آلوده کردن میزبان حدواسط است در این بیماری درصورت عدم وجود میزبان حدواسط، اوریدیوسپورها روی گیاهانی موسوم به پل سبز در ارتفاعات که خنکتر است تابستانگذرانی می‌کنند و با ظهور گندم در سال آینده حتی چند صد کیلومتر پرواز کرده و آلودگی را بوجود می‌آورند. با نظر به ابن مطلب که اوریدیسپورها از مسافات دور قادر به انتقال به مزارع می‌باشند، وجود ائیسیوسپورها جهت ایجاد بیماری چندان الزامی نیست. اما وجود تلیوسپورها و میزبان حدواسط از جهت ایجاد تنوع در قارچ اهمیت دارد.
کنترل زنگ قهوه ای
1 – ارقام مقاوم
2 – حذف پل های سبز
3 – فرار از بیماری
4 - کنترل شیمیایی :
برای این بیماری استفاده از روش های شیمیایی کمتر توصیه میشود اما در صورت لزوم می‌توان از قارچکش های سیستمیک مخصوصاً Fenbuconazole در مرحله گلدهی در کنترل بیماری استفاده نمود. بایستی دقت نمود که در این مرحله اثرات سمی سموم مورد استفاده در دانه باقی نماند.
ضدعفونی بذر با قارچکش های سیستمیک نیز توصیه شده است.
- زنگ زرد (گلوم یا نواری) گندم Yellow (glum, strip) rust
- عامل بیماری Puccinia striiformis
این زنگ به عنوان شایعترین و مهمترین زنگ گندم در ایران شناخته شده و به لحاظ سرمادوست بودن اولین زنگی است که در مزرعه ظاهر میشود و در مناطق سردسیر از جمله آذربایجان بیشترین خسارت را وارد می‌کند.
در این زنگ مراحل اوریدیا، تلیا و بازیدیا شناخته شده است اما تا کنون میزبان حدواسطی برای آن گزارش نشده و بنابراین مراحل پیکنیا و ائیسیا در آن یافت نشده است. با وجود این، این زنگ میزبانان ثانوی فراوانی از جمله چاودار و جو و چندین علف هرز گرامینه دارد. نقش تلیوسپورها و بازیدیوسپورها در این زنگ شناخته نشده است. تلیوسپورها حتی در صورت ایجاد بازیدیوسپورها نیز قادر به ایجاد بیماری در گندم نمی‌باشند. زمستانگذرانی آن بصورت میسلیوم دورمانت (غیر فعال) یا اوریدیوم ها در بافتهای گیاهان خوردرو و گندم و جوی پائیزه و علف های هرز میزبان و تابستان گذرانی آن روی گیاهان گندم خودرو و گراسهای وحشی یا گندم های دیررس بهاره و در ارتفاعات میباشد. عمر اوردیوسپورهای زنگ زرد بسیار کوتاه بوده و در نتیجه پرواز آنها در مسافات کوتاهتری انجام می‌گیرد.
این زنگ برخلاف دو زنگ دیگر در بافت گیاهی به صورت سیستمیک (داخلی) در آمده و بدین دلیل قدرت تکثیر آن بیشتر است و یک اوریدیوسپور در رقم حساس و در شرایط مساعد آب و هوایی قادر است تا کل سطح برگ را آلوده کرده و صدها جوش را بوجود آورد که هر یک حاوی چندین هزار اوریدیوسپور خواهند بود.
کنترل زنگ زرد گندم
1 – استفاده از ارقام مقاوم عملی ترین، موثرترین و اقتصادی ترین روش کنترل زنگ هاست. نکته ای که در مورد این بیماری مطرح است این است که قارچ به دلیل تغییرات ژنتیکی مقاومت رقم را درهم شکسته و در عرض چندین سال رقم مقاوم به مقاومت خود را از دست میدهد و بایستی رقم جدیدی را جایگزین آن نمود.
2 – حذف پل های سبز
3 – کنترل شیمیایی
که در مورد زنگ زرد بیشتر مطرح است تا بقیه. این اقدامات شامل روش های ضدعفونی بذور با قارچکش ها و نیز انجام سمپاشی های هوایی میباشد. به لحاظ سرمادوست بودن زنگ زرد چنانچه بتوان بیماری را در پاییز و اوایل بهار کنترل نمود در ادامه فصل بیماری خودبخود به لحاظ بالا رفتن درجه حرارت هوا کنترل میشود. برای این منظور می‌توان بذور را با سموم سیستمیک ضدعفونی نمود و آنها را بطور مقطعی از آسیب زنگ زرد در پاییز در امان نگه داشت. در کاشت بهاره ضدعفونی بذور با قارچکش های سیستمیک مثل بنومیل، بذرها را به مدت حداقل 15 روز از آلوده شدن محافظت خواهد کرد. در کاشت پاییزه اینکار گیاه را از آلودگی پاییزه حفظ کرده ولی نمی تواند مانع آلودگی بهاره شود و حتماً بایستی در بهار نیز سمپاشی هوایی صورت گیرد. در بهار سمپاشی بمحض مشاهده علایم توصیه میشود. در این مورد از قارچکش هایی مثل کاربندازیم، فن پروپیدین، تیلت یا پروپیکونازول، تریادیمنول و ترایدمورف و نیز اکسی کاربوکسین یا پلنت واکس و بایلتون و بنومیل و بعضاً گوگود استفاده نمود. زمان سمپاشی هم مهم است و اگر در مرحله گلدهی انجام شود و بیماری را در این مرحله حساس ده بیست روز عقب بیاندازد، در جلوگیری از افت عملکرد تاثیر زیادی خواهد داشت.
- سیاهک ها The smuts and bunts
عوامل بیماریهای موسوم به سیاهک ها متعلق با قارچهای شاخه Basidiomycota و راسته Ustilaginales می‌باشند و در دو خانواده Ustilaginaceae و Tilletiaceae قرار دارند. این قارچها عمدتاً آلودگی تخمدان و بعضاً برگ در غلات و سایر گرامینه ها را موجب می‌شوند. وجود توده سیاهرنگ اسپورها تشخیص این نوع بیماریها را به سادگی ممکن می‌سازد. این اسپورها کلامیدوسپور، تلیوسپور یا Ustilospore نامیده می‌شوند. تلیوسپورها عمدتاً کروی و تک سلولی اند و سطح آنها ممکن است صاف، مشبک، خاردار و غیره باشد. سیاهک ها برخلاف زنگ ها انگل اختیاری بوده و قابلیت کشت در محیط مصنوعی را دارا می‌باشند، فاقد هاستوریوم بوده اما رشد آنها مانند زنگ ها بصورت بین و داخل سلولی صورت می‌گیرد.
بطور کلی اکثر سیاهک ها مونوسیکل یا تک چرخه می‌باشند.
- سیاهک آشکار گندم Loose smut
عامل بیماری Ustilago tritici
Ustilago nuda tritici
این سیاهک در گندم و جو و چندین علف هرز گرامینه دیده میشود. گیاه آلوده بجای داشتن دانه در خوشه حامل توده سیاهرنگی است که شامل مجموعه ای از تلیوسپورهای قارچ عامل بیماری میباشد. علایم بیماری تا قبل از خوشه دهی واضح نیست. بوته های آلوده بلندتر بوده و خوشه آن نیز زودرس میباشد. در هنگام سنبله دهی زمانیکه سنبله می‌خواهد از غلاف بیرون بیاید، بعلت شفاف بودن غلاف می‌توان آلودگی را تشخیص داد.
تلیوسپورها پس از آزاد شدن از خوشه آلوده توسط باد به تخمدان های گیاه سالم که در حین گلدهی است، رسیده و پس از جوانه زنی و میوز هسته، چهار سلول مونوکاریوتیک موسوم به اسپوریدی را تشکیل میدهد که این سلولها، هیفهای n کروموزومی را بوجود می‌آورند. برخورد هیفهای مخالف، تشکیل هیف n+n کروموزومی را باعث میشود. این هیف مسئول آلودگی است و خود را به تخمدان رسانده و در نهایت داخل جنین بذر مستقر میشود. با جوانه زنی بذر آلوده ای که کاملاً سالم به نظر می‌رسد، قارچ همراه با مریستم رأسی بالا می‌آید و مجدداً خود را به تخمدان می‌رساند و آن را تبدیل به انبوهی از تلیوسپورها می‌کند.
در این بیماری برخلاف سیاهک پنهان خاک آلوده نیست، چرا که تلیوسپورهای قارچ دوام زیادی نداشته و بزودی پس از افتادن در خاک از بین خواهند رفت.
کنترل سیاهک آشکار گندم
1 – استفاده از بذر سالم
2 – سالم سازی بذر با روش های شیمیایی و فیزیکی بذر :
در ضدعفونی شیمیایی تنها از قارچکش های سیستمیک مثل کاربوکسین می‌توان استفاده نمود و قارچکشهای تماسی یا محافظتی قادر به ضدعفونی بذر نخواهند بود. چرا که قارچ در داخل بذر و در قسمت جنین مستقر میباشد.
در صورت عدم دسترسی به سم می‌توان از ضدعفونی فیزیکی یعنی گرمادرمانی یا Termotrapy استفاده نمود. برای این منظور بذرها بمدت چند ساعت در آب معمولی قرار داده می‌شوند و حرارت آب را به 30 درجه سانتیگراد رسانده میشود. سپس بلافاصله آنها را به آب 54 درجه منتقل و پس از 15 دقیقه آنها را با آب خیلی سرد خنک می‌کنیم.
3 – ارقام مقاوم به این بیماری نیز وجود دارد که بدلیل کنترل خوب این بیماری با ضدعفونی بذر استفاده از آن محدود میباشد.
- سیاهک پنهان، معمولی، کامل و بدبوی گندم Covered, Common, Complete, Stinking Bunt
عامل بیماری
Tilletia laevis ) = T. foetida)
Tilletia tritici ) = caries)
سیاهک پنهان گندم توسط دو گونه بسیار نزدیک بهم ایجاد میشود. گونه اول در ایران از فراوانی بیشتری برخوردار میباشد.
علایم بیماری تا قبل از سنبله دهی کاملاً مشهود نیست. در مرحله خوشه‌دهی، سنبلچه‌ها معمولاً با زاویه بازتری نسبت به محور گلاذین قرار می‌گیرند. خوشه آلوده برنگ سبز مایل به آبی (تیره تر از خوشه سالم) دیده میشود. بوته های آلوده کوتاهتر از بوته سالم بوده و تخمدان دیررس تر است. دانه های سیاهک زده که بظاهر سالم به نظر می‌رسند با کوچکترین فشاری ترکیده و توده تلیوسپورها بصورت پودر سیاهرنگی خارج میشود.
تلیوسپورها به مدت چندین سال قادرند در سطح بذر آلوده و در خاک باقی بمانند. تلیوسپورها بازیدیوسپورهایی را بوجود می‌آورد که هیف n+n را ایجاد می کند. این هیف دیکاریون به کلئوپتیل گیاهچه گندم حمله و در آن نفوذ می‌کند و همراه با رشد مریستم رأسی بصورت بین سلولی در گیاه بالا آمده و داخل تخمدان تولید تلیوسپور می‌کند. در داخل تخمدان، سیاهک (مجموعه تلیوسپورها) تا زمان برداشت دست نخورده باقی می‌ماند و در هنگام برداشت تلیوسپورها آزاد شده و با بذور سالم مخلوط شده و یا روی خاک می‌افتند. در این هنگام در مزرعه بوی بدی شبیه بوی ماهی گندیده به مشام می‌رسد که در اثر تولید گاز تری متیل آمین است که گاز مشتعلی بوده و گاه در برداشت مکانیزه گندم سبب بروز آتش سوزی می‌گردد.
کنترل سیاهک پنهان
1 – ضدعفونی بذر : تلیوسپورها در سطح بذر حضور دارند، لذا استفاده از سموم تماسی براحتی بیماری را کنترل خواهد نمود.
نکته ای که در اینجا مطرح است مربوط به آلوده بودن خاک میباشد. در گندم آبی که در اثر آبیاری بذرها زود سبز می‌شوند قارچکش سریعاً عمل کرده و گیاهچه را تا مرحله ای که مورد هجوم تلیوسپورهای موجود در خاک قرار نگیرد، محافظت خواهد نمود. اما در مورد گندم دیم که معلوم نیست بارندگی کی رخ دهد، ممکن است قارچکش اثر خود را از دست بدهد و در هنگام بارندگی و جوانه زنی بذر عمل محافظت از بذر صورت نگیرد. بنابراین توصیه میشود در زراعت های دیم حتماً از سموم سیستمیک مثل بنومیل، کاربندازیم، کاربوکسین و سموم تریازولی مثل تیلت و نیز مانکوزب و مانب استفاده شود تا عمل محافظتی طولانی‌تری نتیجه شود. اما در زراعت های آبی به دلیل گران بودن سموم سیستمیک و نیز ایجاد تنوع و مقاومت در قارچ در اثر مصرف این سموم توصیه میشود تنها از سموم تماسی مثل تیرام و PCNB برای این منظور استفاده شود.
2 – روش های زراعی
کاشت گندم در زمانیکه دما بالای 15 درجه سانتیگراد باشد (زودکاشت در پاییز) باعث گریز از بیماری خواهد شد. استفاده از ارقام مقاوم به دلیل موثر بودن روش های ضدعفونی بذر محدود میباشد.
شامل 15 صفحه فایل word قابل ویرایش
