الف- بیان مساله:
از دیدگاه West & Farr (1990)نوآوری به سه دسته تقسیم می شود:( West, Farr,1990)
1- نوآوریهای کمکی: این نوآوریها در زمره نوآوریهای محیط سازمانی قرار می گیرند؛ به عبارتی نوآوریهایی هستند که فرد، تجربیات قبلی خود را در رابطه با انجام یک وظیفه خاص به شغل جدید خود منتقل می کند و باعث ایجاد یک روش جدید انجام کار در شغل فعلی خود می شود.
2- نوآوری اداری: به عنوان نوآوریهایی توصیف می شود که در سیستم اجتماعی یک سازمان اتفاق می افتد. یک روش جدید برای کارمندیابی، تخصیص منابع، توزیع اختیار و نحوه ارائه پاداشها و همچنین نوآوریهایی در ساختار سازمانی و در مدیریت افراد، نوآوریهای اداری می باشند.
3- نوآوری فناورانه: نوآوریهایی هستند که در سیستم های فنی یک سازمان اتفاق می افتد و مستقیما به کار و فعالیت اصلی سازمان مرتبط هستند.
در این پژوهش منظور از نوآوری، نوآوری فناورانهInnovation) (Technological می باشد.
فرایند نوآوری فناورانه، مجموعه پیچیده ای از فعالیتهاست که ایده و دانش را به واقعیت فیزیکی و کاربردی عملی تبدیل می کند .این فرایند، دانش را به محصولات و خدماتی مناسب تبدیل می کند. از سوی دیگر این فرایند، یکپارچه سازی اختراعات و تکنولوژیهای موجود را می طلبد تا بتوان از این طریق، نوآوریها را به بازار عرضه نمود. این فرایند شامل هشت مرحله می باشد، برخی ازفعالیتهای این مراحل می توانند همپوشانی داشته باشند. این مراحل عبارتند از:)خلیل، 1381 (
1- تحقیقات پایه : این مرحله ، تحقیقاتی است که برای افزایش فهم و درک عمومی ما از قوانین طبیعت صورت می پذیرد . این فرایند ، تولید دانش در طولانی مدت است. تحقیقات پایه می توانند به کاربرد هایی مشخص منجر شود یا فاقد کاربرد خاصی باشد.
2- تحقیقات کاربردی : تحقیقاتی است که در جهت حل یک یا چند مشکل موجود در جامعه ، هدایت می شود . مثل تحقیقاتی که جهت ساخت داروی درمان بیماری شناخته شده ای انجام می شود . تحقیقات پایه و کاربردی از طریق خلق سیستماتیک دانش جدید در جهت تکمیل دانش قبلی ، به پیشرفت علم کمک می کنند. تحقیقات کاربردی موفق، آنهایی هستند که به توسعه و به کار گیری تکنولوژی منجر می شوند.
3- توسعه تکنولوژی : فعالیتی انسانی است که دانش و ایده را به سخت افزار فیزیکی ، نرم افزار و یا خدمت تبدیل می کند این امر می تواند شامل اثبات امکانپذیری ایده، ارایه الگوی طراحی یا ساخت و تست نمونه آزمایشی باشد.
4- پیاده سازی تکنولوژی: مجموعه فعالیتهای مرتبط با عرضه محصول به بازار است. پیاده سازی تکنو لوژی به اولین استفاده عملیاتی جامعه از ایده یا محصول اطلاق می شود . این مرحله در بر گیرنده ملاحظات فراوانی همچون هزینه، ایمنی یا حتی ملاحظات زیست محیطی است که این فعالیتها ، متضمن موفقیت محصول یا خدمت ، در عرضه تجاری است .
5- تولید: فعالیتهای مرتبط با تبدیل گسترده مفاهیم طراحی یا ایده هابه محصولات و خدمات است. کلیه فعالیتهای ساخت، کنترل تولید، لچیتیک و توزیع ، در این مرحله واقع می شوند.
6- بازاریابی: فعالیتهایی است که خواست مشتریان برای در اختیار گرفتن تکنولوژی را تضمین می کند . این مرحله، ارزیابی بازار، استراتژی توزیع، ارتقای بازار و سنجش رفتار مشتریان را شامل می شود .
7- انتشار : استراتژی و مجموعه فعالیتهایی که موجبات استفاده گسترده از تکنولوژی و تسلط آن در بازار را فراهم می آورد . تکثیر، به شیوه بهره گیری از تکنولوژی و روشهای بازار یابی تکنولوژی بستگی دارد. به عنوان مثال، شرکت مایکرو سافت با قراردادن تکنولوژی جستجو گر اینترنت در نرم افزارهای متداول ویندوز خود موجبات فراگیر شدن آنرا فراهم آورد.
8- ارتقای تکنولوژی: مجموعه فعالیتهایی که باعث حفظ مزیت رقابتی تکنولوژی می شود. فعالیتهایی همچون بهبود تکنولوژی، بهبود کیفیت، کاهش هزینه و پاسخگویی به نیازهای خاص مشتریان ارتقای تکنولوژی ، مسلما دوره عمر تکنولوژی را افزایش می دهد.
هر چند مرکز بهمن موتور در زمینه نوآوریهای فناورانه در سالهای اخیر، پیشرفت خوبی داشته است، ولی این پیشرفت نسبت به پیشرفت های جهانی روند آرامتری را طی نموده است. که شاید یکی از دلایل آنرا بتوان ضعف های موجود در فرایند نوآوری این مرکز دانست، که این ضعف ها به نوبه خود موانعی را بر سر راه ارائه نوآوریهای فناورانه ایجاد می کنند. بنابراین در این پژوهش، محقق سعی دارد با مقایسه فرایند نوآوری مرکز بهمن موتور با مدل نوآوری ایده ال (مدل نوآوری Zaki and Khalil (، نقاط ضعف آنرا شناسایی کند و پس از آن در طی مصاحبه هایی با معاونین بخشهایی از این مرکز و همچنین بررسی ادبیات موضوع، عوامل موثر بر بهبود این فرایند را شناسایی و در نهایت راهکارهایی را برای بهبود آن ارائه دهد.
ب- اهمیت و ضرورت تحقیق:
پاویت(pavitt)، دلایل اهمیت نوآوری فناورانه را اینگونه بیان می کند:(آقایی فیشانی، 1377)
1- به دلیل رقابت موجود بین کشورهای مختلف در حال توسعه که یک دامنه وسیعی از کالاهای استاندارد شده را به عنوان برنامه های صنعتی سازی تولید می نماید.
2- در کشورهای پیشرفته، مطلوبیت و ذائقه مصرف کنندگان و سطح هزینه به طور ثابتی در حال تغییر می باشد.
3- به دلیل اجبار در نظر گرفتن طرقی که مصرف انرژی و ملحقات آنرا کاهش می دهد، زیرا منابع غیر قابل تجدید و نادر هستند.
4- در حوزه هایی مثل الکترونیک و شیمی، سرعت تغییرات فناورانه امکانات زیادی را برای تولید بوجود آورده است .
امروزه در سر تا سر دنیا، تاکیدبر روی نوآوری بین همه شرکتهای بزرگ افزایش یافته است . اثرات جهانی سازی اطلاعات و همچنین عواملی مانند افزایش رقابت ، نامشخص بودن مرزهای صنعتی ، سیکل کوتاه تر میان محصول باعث ایجاد محیط تجاری متغیر شده است . در چنین شرایطی شرکت ها برای بقا خود نیاز مبرمی به نوآوری جهت کسب توان رقابتی د ارند.) Hashim, 2002 (
با توجه به مطالب فوق، این نکته به روشنی مشخص می شود که نوآوری، نقش بسیار مهمی در رقابت پذیری، هم در سطح ملی و هم در سطح جهانی، دارد.
مرکز بهمن موتور، بعنوان یک شرکت فعال در زمینه خودروسازی، هر چند که دارای توان رقابت پذیری نسبتا خوبی است ولی این مرکز، با توجه به افزایش توانایی رقابت پذیری رقبا باید توجه بیشتری به مقوله نوآوری داشته باشد تا از این طریق، توانایی خود را در زمینه رقابت پذیری افزایش دهد.
بنابراین موضوع از این حیث دارای اهمیت است تا با شناسایی عوامل موثر بر بهبود فرایند نوآوری در مرکز بهمن موتور بتوان راهکارهایی را برای بهبود این فرایند ارائه داد تا این مرکز هر چه بیشتر به سوی رقابت پذیری، گام بردارد.
ج- سوابق تحقیق:
در بررسی که درپایان نامه ها و مقالات انجام شد مواردی که مرتبط با این موضوع تحقیق باشد یافت شد:
• تبیین الگوی مناسب نهادی کردن بهبود و نوآوری در صنایع (سلطانی تیرانی، 1376 )
موضوع این پژوهش که دستیابی به سیستم موثری برای ارائه و اجرای مستمر و فراگیر طرحهای نو در سازمان میباشد ایجاب می‌کند که ابتدا مجموعه‌ای از متغیرهای علی چنان سیستمی جستجو و شناسائی شده سپس روابط بین آنها تعیین گردد. هدف نهائی این پژوهش، نائل شدن به یک الگوی علی است که روابط موجود بین متغیرهای مستقل، میانجی و نهائی برای استمرار و فراگیری نوآوری را نشان داده و پارامترهای موجود بین متغیرهای این شبکه را تبیین نماید و با آزمون تجربی روابط علی فوق معنی‌داری کل آن مشخص شود تا نهایتا شرکتهای صنعتی بتوانند با بکارگیری آن، موجبات استمرار و فراگیری (نهادی نمودن) بهبود و نوآوری را در شرکتهای خود فراهم کرده و در پرتو تغییر مستمر محصولات و فرآیند تولید توان رقابت در صحنه‌های بین‌المللی را پیدا نمایند.
• بررسی و تعیین عوامل موثر در تشویق، بروز و نهادی ساختن خلاقیت و نوآوری در واحدهای تولیدی کشور. (داودآبادی‌فراهانی، 1373).
مدیریت، موثرترین عامل در بروز، تشویق و نهادی شدن خلاقیت و نوآوری در واحدهای تولیدی میباشد. این فرضیه با فرضیاتی به شرح زیر همراه میباشد:1 - فرهنگ سازمانی عامل موثری درتشویق، بروز و بویژه نهادی شدن خلاقیت در واحدهای تولیدی میباشد.
2- ساختار سازمانی عامل موثری درتشویق، بروز و نهادی شدن خلاقیت و نوآوری در واحدهای تولیدی میباشد. 3 - وجود محیط رقابتی قوی در صنعت، موجب توجه و اهتمام بسیار زیاد شرکتها به توسعه خلاقیت و نوآوری خواهد شد. 4 - آموزشهای اولیه و حرفه‌ای میتواند در میزان خلاقیت و نوآوری افراد موثر واقع شود. 5- وجود امکانات و تسهیلات آزمایشگاهی و کارگاهی لازمه تشویق و توسعه خلاقیت و نوآوری میباشد. نتیجه نهایی حاصله از رساله، این میباشد که مدیریت عالی سازمان میتواند موثرترین نقش را در تشویق و توسعه خلاقیت ایفاء نماید و درصورتی این نقش قابل اجراء خواهد بود که مدیریت خود، الگو و اسوه‌ای از خلاقیت و نوآوری باشد و صادقانه از آن دفاع کند. برای نهادی ساختن خلاقیت و نوآوری ضروری است که مدیریت با استفاده از شیوه‌های گوناگون، خلاقیت و نوآوری را به صورت یک ارزش والا در فرهنگ سازمان وارد کرده و یا تقویت نماید.
د-گزاره های تحقیق:
معمولا در تحقیق های علمی ، محقق هدف خاصی را به منظور رفع یا کاهش معضلات و مشکلات و آثار ناشی از آنها و نهایتا قرار دادن یافته های تحقیق در اختیار صاحبان اندیشه تعقیب می نماید. بر همین اصل اهداف تحقیق حاضر به صورت زیر بیان می شوند:
1- اهداف:
هدف اصلی این تحقیق عبارتست از :
« آسیب شناسی فرایند نوآوری فناورانه در مرکز بهمن موتور ».
اهداف فرعی عبارتند از :
- شناسایی وضعیت کنونی فرایند نوآوری فناورانه در مرکز بهمن موتور.
- شناسایی نقاط ضعف این فرایند در مقایسه با مدل نوآوری ایده ال (مدل نوآوری Zaki and Khalil (.
- شناسایی عوامل موثر بر بهبود این فرایند در مرکز بهمن موتور و اولویت بندی آنها.
- ارائه راهکارهایی برای بهبود این فرایند.
2- پرسشها:
پرسش اصلی تحقیق: آسیب های فرآیند نوآوری فناورانه در مرکز بهمن موتور کدامند؟
پرسشهای فرعی تحقیق عبارتند از :
1- وضعیت کنونی فرایند نوآوری فناورانه در مرکز بهمن موتور چگونه است؟
2- نقاط ضعف این فرایند در مقایسه با مدل ایده ال کدامند؟
3- عوامل موثر بر بهبود این فرایند کدام و اولویت بندی آنها چگونه است؟
4- چه راهکارهایی را می توان برای بهبود این فرایند ارائه داد؟
ه- روش شناسی تحقیق:
1- روش تحقیق: روش بکار رفته در این تحقیق، توصیفی _ پیمایشی است و همچنین پژوهش حاضر از آن جهت که برای حل یک مشکل می باشد، از نوع کاربردی است.
« مراحل اجرای تحقیق »
2- روش جمع آوری اطلاعات: برای گردآوری اطلاعات و داده های مورد نیاز جهت پاسخگویی به سوالات تحقیق، از ابزارهای زیر استفاده می شود:
• روش کتابخانه ای و جستجوی اینترنتی جهت آشنایی بیشتر با موضوع تحقیق و مطالعات انجام شده در این خصوص.
• روش میدانی ( بررسی مستندات و مصاحبه های آزاد ) به منظور شناسایی عوامل موثر بر بهبود فرایند نوآوری.
• طراحی پرسشنامه و توزیع آن میان کارشناسان به منظور اولویت بندی عوامل موثر بر بهبود فرایند نوآوری.
3- روش تجزیه و تحلیل داده ها: در این تحقیق، تجزیه و تحلیل داده ها با استفاده از آزمون فریدمن و با کمک نرم افزار SPSS انجام می شود.
و- قلمرو موضوعی، زمانی و مکانی تحقیق:
- قلمرو موضوعی: از نظر قلمرو موضوعی، این تحقیق فرایند نوآوری فناورانه را مورد توجه قرار داده و با شناسایی نقاط ضعف آن، راهکارهایی را برای بهبود آن ارائه می دهد.
- قلمرو زمانی: از نظر بعد زمانی، این تحقیق از اوایل اسفند 84 آغاز و تا اواخر شهریور 85 پایان می یابد.
- قلمرو مکانی: از نظر بعد مکانی، این تحقیق در مرکز بهمن موتور انجام می گیرد که از مجموعه گروه بهمن می باشد. و فعالیت این شرکت در زمینه تولید خودرو می باشد. محل استقرار شرکت در کیلومتر 16 جاده قدیم تهران- کرج می باشد.
ز- جامعه آماری و نمونه :
در این تحقیق جامعه آماری تشکیل می شود از:
1) معاونت های بخش های تولید خودرو، توسعه ساخت و تحقیق و توسعه.
2) کارشناسان بخش های تولید خودرو، توسعه ساخت و تحقیق و توسعه و فروش.
به علت محدود بودن تعداد جامعه آماری، از نمونه گیری صرفنظر کرده و لذا کل جامعه آماری، مورد بررسی قرار می گیرد .
ح- محدودیت و تنگناههای تحقیق:
هر تحقیق در طی انجام با محدودیتهایی مواجه خواهد شد، به نظر محقق محدودیتهایی که بر سر راه این تحقیق پیش می آیند عبارتند از:
1- عدم آشنایی دقیق بعضی کارشناسان با مفاهیم نوآوری فناورانه.
2- مشکلات مرتبط با روش جمع آوری اطلاعات از طریق مصاحبه.
3- عدم همکاری بعضی کارشناسان در تکمیل پرسشنامه ها.
ط- شرح واژه ها و اصطلاحات بکار رفته در تحقیق:
1- آسیب شناسی ( (Pathology : آسیب شناسی به تجزیه و تحلیل، کالبد شکافی و ردیابی مسائل بوجود آمده می پردازد و در حوزه های علوم اجتماعی کاربرد زیادی دارد.این رویکرد از بخش پزشکی وارد قلمرو علوم اجتماعی شده است.( سالار زهی ،1383).
در این تحقیق ،آسیب شناسی فرایند نوآوری اشاره دارد به مقایسه فرایند نوآوری مرکز بهمن موتور و مدل نوآوری ایده ال (مدل نوآوری Zaki and Khalil ( و شناسایی نقاط ضعف این فرایند در مرکز بهمن موتور.
2- نوآوری فناورانه: این نوع نوآوری، خلق محصولات و فرآیندهای جدید و تغییرات عمده تکنولوژی در این دو را شامل می شود. این تغییرات در صورتی نوآوری تلقی می گردند که به بازار عرضه شده ( نوآوری محصول ) و یا در یک فرایند تولید بکار رفته باشند ( نوآوری فرایند ). (OECD ,1994)
در مورد نوآوری محصول دو حالت رخ می دهد: تغییرات یا بنیادی است و یا تدریجی. در حالت اول یک محصول جدید )که از نظر تکنولوژی با محصول قدیمی تفاوت اساسی دارد) جایگزین محصول قدیمی می گردد، شاید در محصول جدید،کاربرد جدیدی از یک تکنولوژی مد نظر باشد. درحالت دوم، یعنی موقعیتی که تغییرات تدریجی است بهبود و پیشرفت اساسی در عملکرد محصول مورد نظر می باشد.
نوآوری فرایند: عبارتست از حالتی که تغییرات اساسی در تکنولوژی تولید محصول رخ می دهد و می تواند در قالب تجهیزات تولید یا روشهای سازمانی و مدیریتی جدید و یا هر دوی آنها باشد.
3- فرایند نوآوری فناورانه: این فرایند، مجموعه پیچیده ای از فعالیتهاست که ایده و دانش را به واقعیت فیزیکی و کاربردی عملی تبدیل می کند .این فرایند، دانش را به محصولات و خدماتی مناسب تبدیل می کند. از سوی دیگر این فرایند، یکپارچه سازی اختراعات و تکنولوژیهای موجود را می طلبد تا بتوان از این طریق، نوآوریها را به بازار عرضه نمود.(خلیل، 1381)
منابع و ماخذ
الف: منابع فارسی
1- آقایی فیشانی، تیمور، «خلاقیت و نوآوری در انسانها و سازمانها »، انتشارات ترمه، تهران، چاپ اول،1377 .
2- خلیل، طارق، « مدیریت تکنولوژی »، کامران باقری و ماهور ملت پرست، انتشارات متن، تهران، چاپ اول،1381.
3- سالارزهی، حبیب ا...، « آسیب شناسی عملکرد شوراهای اسلامی شهر»، رساله دکتری، دانشگاه علامه طباطبایی، دانشکده حسابداری و مدیریت، 1383.
4- سلطانی‌تیرانی، فلورا، « تبیین الگوی مناسب نهادی کردن بهبود و نوآوری در صنایع»، پایان نامه دکترا، دانشگاه تهران، 1376.
5- داودآبادی‌فراهانی، روح‌الله، « بررسی و تعیین عوامل موثر در تشویق، بروز و نهادی ساختن خلاقیت و نوآوری در واحدهای تولیدی کشور»، پایان نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه تهران، 1373..
ب: منابع انگلیسی
6- Hashim, Moid Khairoddin,” Relationship between organizational Structure and Innovation activity”, 2002.
7 - OECD, 1994, “National survey of innovation in industry “, organization for economic cooperation and development, Paris.
8- West Michael a. and Farr James l., (1990)," innovation and creativity at work", john Wiley &sons’.
فصل دوم
مقدمه
ممکن است به دفعات شنیده باشیم که سازمانهای هر چند نوآور از صفحه رقابت خارج می شوند ،اما سازمانهای دیگر در همان محیط با موفقیت به کار خود ادامه میدهند .
آیا سازمانهایی که از صحنه رقابت خارج می شوند ، می خواستند به چنین سرنوشتی دچار شوند ؟ در پاسخ باید گفت که نمی خواستند یا نمی خواهند به چنین سرنوشتی دچار شوند. سازمانهای کنونی باید دنبال خلاقیت و نو آوری باشند و برای اینکه از بین نروند همواره باید افراد را تشویق به نو آوری نمایند و پدیده تغییررا با آغوش باز بپذیرند .(رابینز،1376)
در اغلب موارد سازمانها کمتر به امر خلاقیت و نوآوری دست میزنند زیرا آن را تجارت ریسک داری می پندارند که باید از کار اصلی خود منحرف شده و به اموری که هنوز امتحان نشده اند ، بپردازند .
سازمانها باید با ساختارهای متناسب سازمانی که متضمن پرورش و رشد خلاقیت باشد به رویارویی آینده بپردازند در غیر این صورت محکوم به فنا هستند . دی گرین در نوشته خود با عنوان « سازمان برازنده و شایسته » بر این باور است که سازمانها باید حالت سازگاری به خود بگیرند . سازمان خوب و شایسته آن است که محیط را درک کند ، اطلاعات و آگاهی های بایسته را به سرعت آماده کند ، سریع پاسخ دهد ، بستر مناسبی برای پرورش خلاقیت و نو آوری باشد، از تجربیات بیاموزد و ساختار خود را باز نگری کند .( 1982،Degreen)
روند رو به رشد تکنولوژی و رقابت فشرده در صنایع و سازمانهای مختلف، ضرورت خلاقیت و نو آوری را اجتناب ناپذیر گردانیده است و سازمانهایی موفق هستند که خود را با این روند تطبیق دهند در غیر این صورت محکوم به شکست هستند.
در کشور ما به دلیل بر خور داری از امکانات طبیعی و منابع خدادادی متاسفانه به فرایند نو آوری توجه چندانی مبذول نگردیده است و منتظر بوده ایم تا دیگران برای ما فکر کنند و به تولیدات محصولات و فرایند های جدید بپردازند و نتایج آنها را پس از مدت طولانی و منسوخ شدن دریافت و به کار گیریم.
1- نو آوری
صاحبنظران و دانشمندان از جنبه های گوناگون به موضوع نوآوری پرداخته اند . از اینرو ممکن است تعاریف ذکر شده در ظاهر با یکدیگر تفاوتهایی داشته باشند ولی محور اصلی آنها یکی است. مرور تعاریف می تواند مو ضوع را روشن تر سازد:
نوآوری عبارت است از:
• خلق و پیاده سازی ایده های جدید توسط افرادی که در یک زمینه نهادی با هم در ارتباط متقابل می باشند. با توجه به اینکه محور این تعریف فرد میباشد ، بنابر این ممکن است یک ایده از نظر افراد درگیر با آن موضوع جدید تلقی گردد ، هر چند که در جایی دیگر مورد استفاده قرار گرفته باشد . این نظریه به ماهیت اجتماعی و شناختی فرایند نوآوری در یک ایده ها و تبدیل ایده به عمل تاکید دارد .( سلطانی،1378)
• نوآوری ارایه ایده جدید و مفید و انتقال سریع آن به بازار و بکار گیری آن در سازمان، برای استفاده موفقیت آمیز از اختراعات می باشد. (Peter, Y., 1992)
• جوزف شومپیتر در کتاب معروف خود از 5 نوع یادآوری یاد کرده است ،که عبارتند از:
1. معرفی محصول جدید یا تغییر کیفیت محصول موجود.
2. فرایند در یک صنعت مشخص .
3. ایجاد بازار جدید
4. ایجاد منابع جدیدی برای تامین مواد اولیه و دیگر ورودیها.
5. تغییر سازماندهی صنعتی (Schumpeter's., 1934)
• نوآوری، بکارگیری ایده های نوین ناشی از خلاقیت است که می تواند یک محصول جدید ، تغییر جدید یا راه حل جدید انجام کارها باشد (رضاییان، 1376) .
• نو آوری، مجموعه ای از فرایند کشف، ابداع ، توسعه محصول، خلق و توسعه فرایند و تغییرات سازمانی و انتشار و به روز کردن این فرایند ها ست .( OECD, 1994)
• ابتکارهای جدید با ماهیت اقتصادی که معمولا توسط شرکتها و گاهی توسط اشخاص صورت می گیرد ، حتی استفاده از یک نام تجاری جدید نیز می تواند نوآوری محسوب شود. اما نوآوری غالبا ترکیب جدیدی از اجزا موجود است. پاسخ این سوالات که «چه چیزی» و «چگونه» توسط شرکتها تولید شده است، مفهوم نوآوری را در بر می گیرد . در نهایت باید اشاره کرد که نوآوری ، مفهومی پیچیده و نامتجانسی است و انواع مختلفی دارد . شکل صفحه بعد طبقه بندی نوآوری را نشان میدهد . نو آوری در فرایند نیز یا از جنس تکنولوژی است و یا سازمانی و مدیریتی است ( پاسخ به سوال چگونه تولید شده است ؟) باید توجه کرد که گاهی اوقات نوآوری در محصول با یک کار برد جدید به نوآوری فرایند منجر خواهد شد . این مورد شامل کالاهای سرمایه ای می شود که در فرایند تولید سایر کالاها بکار می روند .( Edquist, 2001)
• نوآوری و ابتکار فرایندی است که برای ایجاد یک خدمت یا یک محصول جدید و همچنین استفاده جدید از محصولات و خدمات موجود در سازمان صورت می پذیرد.
فرایند نوآوری در نگاره زیر نشان داده شده است:( مقیمی،1380)
• فرایند نوآوری از دیدگاه سیستمی نیز قابل بررسی است. یکی از صاحبنظران مدیریت نگرش سیستمی نوآوری را اینگونه نشان میدهد.(مقیمی، 1380)
«نگرش سیستمی به ابتکار و نوآوری»
• اتربک فرایند نوآوری در یک شرکت را به عنوان سه مرحله با صفات مشترک زیر تعریف می کند(جعفرنژاد،1378 )
1 . تولید ایده
2. رفع اشکال
3. تکمیل و احتمالا انتشار
دو مرحله اول که بطور معمول در سطح تحقیق و تو سعه رخ می دهند به اختراع می انجامند .انتشار در صورتی رخ می دهد که نوآوری پراکنده شده و یک تاثیر اقتصادی در خارج از شرکت داشته باشد.
”مدل اتر بک “ که فرایند نو آوری در یک شرکت را ترسیم می کند در شکل زیر نشان داده شده است .
2- ویژگی های نوآوری
ویژگی های نوآوری ها را می توان اینگونه بیان کرد: (Lindh, 2004)
• مزیت نسبی(Relative advantage): در جه ای که نوآوری نسبت به تکنولوژی و ایده قدیمی بهتر جذب می شود.
• قابلیت سازگاری (Compatibility): درجه ای که نوآوری با ارزشهای موجود ، تجارت گذشته و نیازهای جذب کنند های بالقوه سازگار است.
• پیچیدگی(complexity): درجه مستمر بودن و پیچیده بودن درک نوآوری ها
• آزمون پذیری (Trialability): درجه ای که نوآوری بدون محدودیتی می تواند مورد آزمایش قرار گیرد.
• قابلیت مشاهده (Observability): درجه ای که نتایج نوآوری برای دیگران قابل مشاهده است.
3- نوآوری فناورانه ( Technological Innovation)
از نوآوری فناورانه نیز تعاریف متعددی بیان شده است که در زیر به چند مورد از آنها اشاره می شود:
• این نوآوری، خلق محصولات و فرایند های جدید و تغییرات عمده تکنولوژی در این دو را شامل میشود . این تغییرات در صورتی نوآوری تلقی میشود که به بازار عرضه شده ( نوآوری محصول) یا در یک فرایند تولید به کار رفته باشند (نوآوری فرایند). بنابر این نوآوری ، مجموعه ای است شامل فعالیتهای علمی، تکنولوژیک، مالی، سازماندهی و بازرگانی . این نوآوری شامل 2 نوع می باشد: (OECD, 1994)
1)نوآوری محصول: در مورد نوآوری محصول دو حالت رخ می دهد : تغییرات یا رادیکالی است یا تدریجی. در حالت اول یک محصول جدید (که از نظر تکنولوژی با محصول قدیمی تفاوت اساسی دارد.) جایگزین محصول قدیمی می گردد. شاید در محصول جدید ، کاربرد جدیدی از یک تکنولوژی مدنظر باشد. در حالت دوم یعنی موقعی که تغییرات تدریجی است ، بهبود و پیشرفت اساسی در عملکرد محصول مورد نظر می باشد. (OECD, 1994)
در گذشته ای نه چندان دور و در سالهای اولیه شکل گیری صنایع به کرات شاهد نو آوری های محصول بوده ایم ،که وجه غالب دوره شکل گیری اولیه محصول است. دست اندر کاران اولیه صنایع ، فارغ از فشارهای ناشی از استاندارهای فنی بین المللی و نیازهای یکنواخت بازار، آزادانه دست به عمل زده و در محصول خود از انواع مواد و اشکال استفاده کرده و اقدام به نوآوری می کنند. نوآوری های بنیادین محصول ، با ظهور طرح غالب ، کمتر می گردد، و می توان گفت که با شکل گیری نیازها، توقعات و بازار در قالب خصوصیات ، اشکال و تواناییهای تدریجی در ویژگی های فعلی محصول معطوف میگردد.
2)نوآوری فرایند : عبارتست از حالتی که تغییرات اساسی در تکنولوژی های تولید محصول رخ می دهد و می تواند در قالب تجهیزات جدید یا روشهای سازمانی و مدیریتی جدید و یا هر دوی آنها باشد. نوآوری فرایند و محصول کاملا به یکدیگر وابسته اند . همانطور که در شکل پایین مشخص است ، هر چه نرخ نو آوری محصول کاهش می یابد ، بر نرخ نوآوری افزوده می شود .( OECD, 1994)
• نویسندگان مختلف ،دوگونه نوآوری صنعتی را به شرح زیر از یکدیگر تمیز داده اند:
1. نوآوری های مبتنی بر تکنولوژی(نوآوری فناورانه)
2. نوآوری های مبتنی بر بهسازی
به تعریف ساپ چوی، نوآوری فناورانه کیفی یک گام به پیش در تکنولوژی ، به نحوی که تاثیرات اقتصادی – اجتماعی ( و یا نظامی ) ملموس داشته باشد. آر .کی جین و غیره معتقدند که نوآوری فناورانه، ترکیبی است از درک و ابداع که به شکل محصولات و فرایندهای مفید وقابل خریداری از نظر جامعه ظاهر می شود.
بیش از 60 % نواوریهای صنعتی، ناشی از بکارگیری خلاقانه تکنولوژی های موجود و ارائه محصولات یا فرایندهای متمایز است که کارایی و قابلیت اعتماد بالاتری دارند. در این حالت ، سازمان باید از نظر طراحی محصول ، نوآور باشد.(ملکی فر ، 1378)
• نو آوری فناورانه عبارتست از :« تبدیل یک ایده به یک محصول جدید یابهبود یافته قابل فروش ویا فرایند عملیاتی که در صنعت یا تجارت مورد استفاده قرار گیرد ». در این دیدگاه، نوآوری، فرایندی است که بوسیله آن محصولات و تکنیک های جدید قابل درک ، قابل توسعه و قابل راه اندازی می شوند. (Sabrahmanya,2003)
4- مراحل نو آوری
1-4 – طبق نظر ریچارد ال. دفت، مراحل نو آوری به عنوان نوعی تغییر در سازمان به شرح زیر می باشد:
الف- تشخیص نیاز : نیاز به تغییر هنگامی بوجود می آید ، که افراد از عملکرد موجود ناراضی باشند، و فاصله ای بین عملکرد واقعی و عملکرد مطلوب وجود داشته باشد. این عدم رضایت از وضع موجود، برای زیر سوال بردن راههای فعلی انجام کار، ضرورت دارد.
ب – شکل گیری ایده نو : ایده نو می تواند در قالب یک مدل یا برنامه ارایه گردد. ایده نو همچنین می تواند محصول جدید ،تکنولوژی جدید یا تکنیکهای جدید برای اداره کارکنان باشد. ایده نو باید بتواند عدم رضایت و نگرانی مدیران در مورد وضع موجود را کاهش دهد .
ج- ارایه کتبی و مستند طرح : ارایه طرح بصورت کتبی ،همراه با مستنداتی برای تایید آن، ایده نو را بطور کاملا مشخص مطرح می کند و از طرفی چگونگی حل مشکلات فعلی و توسعه عملکرد را نیز مشخص می سازد.
د- تصمیم گیری برای قبول تغییر : تصمیم گیری برای تغییرات بزرگ، نیاز به تایید کلی مدیران دارد ، اما تغییرات کوچک را می توان مثلا با اخذ تایید رسمی از سرپرست واحد به اجرا در آورد.
ه- تخصیص منابع : برای اینکه بتوان تغییری را اعمال کرد ، بطور طبیعی منابع مالی و نیروی کار مناسب باید اختصاص داده شود(دفت،1380)
2-4- از نظر سازمان همکاری و توسعه اقتصادی، فرایند نوآوری شامل هفت فاز است ،که لزوما بصورت تدریجی و متوالی نمی باشد.
• تحقیق و توسعه
• تجهیز و مهندسی صنایع
• ساخت و راه اندازی و آماده سازی پیش از تولید
• بازار یابی برای محصولات جدید
• کسب تکنولوژی غیر فیزیکی (اختراعات ، طرحها ، دانش فنی، مجوزهاو...)
• کسب تکنولوژی فیزیکی (ماشین آلات و تجهیزات)
• طراحی (OECD,1994)
3-4- مراحل نوآوری از دید بعضی محققین (Godin, 2005)
Mees (1920) : علوم محض، توسعه، تولید
Schumpeter (1939): اختراع، نوآوری، Imitation
Bichowsky (1942): تحقیق ، مهندسی (یا توسعه) ، کارخانه (یا تولید)
Furnas (1948): تحقیق اساسی و اکتشافی ، تحقیق کاریردی ، توسعه، تولید
Ruttan (1959): اختراع، نوآوری ، تغییر فناورانه
Ames (1961): تحقیق، اختراع، توسعه، نوآوری
Scherer (1965): اختراع، کارآفرینی، سرمایه گذاری، توسعه
Schmookler (1966): تحقیق ، توسعه، اختراع
Utterback (1974): ایجاد ایده ، توسعه ، اجرا و انتشار
4-4- فرایند نوآوری به سه قسمت فرعی قابل تقسیم است :( Runhua, 2005)
1. FFE) Fuzzy Front End): فاز اولیه فرایند نوآوری است و با ایده های جدید سروکار دارد.
2. (NPD) New product Development: این فاز بلافاصله بعد از فاز FFE اتفاق می افتد. این فاز شامل همه جنبه های طراحی محصول ، فرایند های تولید و... است.
3. COM) Commercialization ): این فاز با استفاده از تعاده های فاز NPD ، برای شرکت سود آوری می کند.
5- فرایند نوآوری فناورانه
این فرایند، مجموعه پیچیده ای از فعالیتها ست که ایده و دانش را به واقعیت فیزیکی و کاربردهای عملی تبدیل می کند . این فرایند، دانش را به محصولات و خدماتی مناسب و دارای اثرات اجتماعی - اقتصادی تبدیل می کند . از سوی دیگر فرایند نوآوری تکنولوژی ، یکپارچه سازی اختراعات و تکنولوژی های موجود را می طلبد ، تا بتوان از این طریق نوآوری ها را به بازار عرضه نمود .
هشت مرحله ، در فرایند نوآوری فناورانه وجود دارد که برخی از فعالیتهای این مراحل می توانند همپوشانی داشته باشند. این مراحل عبارتند از :
1. تحقیقات پایه : این مرحله ، تحقیقاتی است که برای افزایش فهم و درک عمومی ما از قوانین طبیعت صورت می پذیرد . این فرایند ، تولید دانش در طولانی مدت است. تحقیقات پایه می توانند به کاربرد هایی مشخص منجر شود یا فاقد کاربرد خاصی باشد.
2.تحقیقات کاربردی : تحقیقاتی است که در جهت حل یک یا چند مشکل موجود در جامعه ، هدایت می شود . مثل تحقیقاتی که جهت ساخت داروی درمان بیماری شناخته شده ای انجام می شود . تحقیقات پایه و کاربردی از طریق خلق سیستماتیک دانش جدید در جهت تکمیل دانش قبلی ، به پیشرفت علم کمک می کنند. تحقیقات کاربردی موفق، آنهایی هستند که به توسعه و به کار گیری تکنولوژی منجر می شوند.
3.توسعه تکنولوژی : فعالیتی انسانی است که دانش و ایده را به سخت افزار فیزیکی ، نرم افزار و یا خدمت تبدیل می کند این امر می تواند شامل اثبات امکانپذیری ایده، ارایه الگوی طراحی یا ساخت و تست نمونه آزمایشی باشد.
4.پیاده سازی تکنولوژی: مجموعه فعالیتهای مرتبط با عرضه محصول به بازار است. پیاده سازی تکنو لوژی به اولین استفاده عملیاتی جامعه از ایده یا محصول اطلاق می شود . این مرحله در بر گیرنده ملاحظات فراوانی همچون هزینه، ایمنی یا حتی ملاحظات زیست محیطی است که این فعالیتها ، متضمن موفقیت محصول یا خدمت ، در عرضه تجاری است .
5.تولید: فعالیتهای مرتبط با تبدیل گسترده مفاهیم طراحی یا ایده هابه محصولات و خدمات است. کلیه فعالیتهای ساخت، کنترل تولید، لچیتیک و توزیع ، در این مرحله واقع می شوند.
6.بازاریابی: فعالیتهایی است که خواست مشتریان برای در اختیار گرفتن تکنولوژی را تضمین می کند . این مرحله، ارزیابی بازار، استراتژی توزیع، ارتقای بازار و سنجش رفتار مشتریان را شامل می شود .
7.انتشار : استراتژی و مجموعه فعالیتهایی که موجبات استفاده گسترده از تکنولوژی و تسلط آن در بازار را فراهم می آورد . تکثیر، به شیوه بهره گیری از تکنولوژی و روشهای بازار یابی تکنولوژی بستگی دارد. به عنوان مثال، شرکت مایکرو سافت با قراردادن تکنولوژی جستجو گر اینترنت در نرم افزارهای متداول ویندوز خود موجبات فراگیر شدن آنرا فراهم آورد.
8.ارتقای تکنولوژی : مجموعه فعالیتهایی که باعث حفظ مزیت رقابتی تکنولوژی می شود. فعالیتهایی همچون بهبود تکنولوژی، بهبود کیفیت، کاهش هزینه و پاسخگویی به نیازهای خاص مشتریان ارتقای تکنولوژی ، مسلما دوره عمر تکنولوژی را افزایش می دهد.(خلیل،1381)
6- ویژگی های فرایند نوآوری فناورانه
بعضی محققان ( بخصوص اقتصاد دانان ) ویژگی های زیر را برای فرایند نوآوری فناورانه در شرکتها بیان می کنند:
1- پیوستگی یا تداوم( Continuity)
خمیرمایه فرایند نوآوری فناورانه به جمع آوری دانش در طی زمان است. افزایش حجم دانش در نتیجه مکانیسم های خلاق گوناگون مرتبط با مدلهای متفاوت یادگیری است مانند:
- یادگیری ناشی از فعالیتهای R&D یا «یادگیری قبل از عمل» Learning before doing)
- «یادگیری با انجام » (Learning by doing) که بطور خودبخود از فرایند تولید منتج می شود.
- «یادگیری با کاربرد» ( Learning by using ) که ناشی از مشاهده روشهای گوناگونی است که مشتریان شرکت از محصولات استفاده می کنند.
- « یادگیری با شکست » (Learning by failing ) که ناشی از تجزیه و تحلیل تصمیمات نادرست مدیران رده بالاست.
چنین مدلهایی بخصوص سه مدل آخر ، دارای ویژگی هایی هستند که منجر به ایجاد جریان مستمر دانش فناورانه جدید می شوند.
2- وابستگی مسیر (Path dependency) : فرض وابستگی مسیر فرایند نوآوری فناورانه ، فرض اساسی در رویکرد تکاملی است و این حقیقت را که روند تکاملی تکنولوژی از مسیری که قبلاً از آن دنبال می کرد . تبعیت می کند بیان می کند.
این ایده در سه مرحله می تواند بیان شود:
1. در هر لحظه ، انتخابی بین دو تکنولوژی جایگزینی متفاوت (که دارای عملکرد یکسان هستند) تحت تاثیر انتخابهای قبلی است. .
2. انتخابهای مقدماتی، نقش مهم را در تکامل آینده تکنولوژی ایفا می کنند.
3. انتخابهای قبلی نه تنها انتخابهای بعدی بلکه احتمال آنها را نیز تعیین می کنند.
3- غیر قابل تغییر پذیری ( irreversibility )
توسعه یک تکنولوژی از طریق بازخورد هایی که به فرایند توسعه برمی گردد اتفاق می افتد.
موارد زیر انواع متفاوتی از بازخورد های مثبت هستند که فرایند نوآوری فناورانه را غیر قابل تغییر می سازند:
• یادگیری با انجام : این حالت بطور خودبخود از انجام وظایف تکراری فعالیتهای تولید ناشی می شود. این یادگیری علائم متفاوتی دارد که بعضی از آنها مورد مطالعه قرار گرفته اند؛ مانند اثر یادگیری و اثر تجربه.
• یادگیری با کاربرد : وقتی کاربران با تکنولوژی های جدید برخورد می کنند دیگر کاربردهایی که قبلاً پیش بینی نشده بودند آشکار می شوند . این شکل از یادگیری بیشتر در بخشهایی با تکنولوژی برتر (High-Tech) نمایان می شوند.
• کارکردهای بیرونی شبکه ((Network externalities
وقتی که یک تکنولوژی منتشر می شود ، کارکرد های بیرونی آن اتفاق می افتد که معمولاً اثرات شبکه نامیده می شوند ، که این کار کرد ها به نوبه خود باعث بهبود عملکرد تکنولوژی می شوند.
• صرفه جویی ناشی از مقیاس ( ( Economies of scale : انتشار و کاربرد زیاد تکنولوژی باعث تولید انبوه و در نتیجه کاهش قیمت هر واحد از محصول می شود.
• تکنولوژی های تکمیلی (Complementary technologies ) : انتشار تکنولوژی باعث توسعه تکنیک های جدیدی می شود که باعث بهبود عملکرد تکنولوژی می شود.
• جریان اطلاعات در دسترس، درباره تکنولوژی جدید: هنگام انتشار یک تکنولوژی ، میزان وسیعی از اطلاعات ایجاد می شود که به بهبود دانش تکنولوژی کمک می کند.
بطور خلاصه ، ترکیبی از 6 مکانیسم بازخورد بالا به ایجاد فرایندنوآوری غیر قابل تغییر کمک می کند و همچنین هر چه قدر یک تکنولوژی بیشتر انتشار یابد احتمال اینکه آن در آینده گسترش یابد بیشتر است.
4- عدم اطمینان (Uncertainty)
مهمترین ویژگی فرایند نوآوری ، سطح بالای عدم اطمینان است که عملکرد همه فعالیتهای نوآوری را محدود می کند . منشا این عدم اطمینان ها محدود هستند و اثراتشان در کل فرایند نوآوری نمایان می شود.
سه شکل عدم اطمینان در زیر آمده است:
- عدم اطمینان فنی که غالباً در ارتباط با فعالیتهای R&D است ، که بیان کننده ناتوانی تحقیقات و دانش اولیه در حل مشکلات فنی در طی فرایند است.
- عدم اطمینان درباره کاربردهای ممکن تکنولوژی:
وقتی یک تکنولوژی جدید ظاهر می شود ، فواید و کاربردهای ممکن آینده اش ظاهر نمی شوند. صدها مثال تاریخی وجود دارند که ناتوانی نوآوران را در پیش بینی کاربردهای تکنولوژی های جدیدشان بیان می کنند. بعنوان مثال، مدیر عامل IBM بیان کرد که استفاده از کامپیوتر به پردازش داده ها محدود می شود در حالی که این ایده را که کامپیوتر می تواند بازار بالقوه وسیعی را داشته باشد نپذیرفت.
- عدم اطمینان درباره تکامل آینده عملکرد تکنولوژی
این منبع عدم اطمینان در ارتباط با ناتوانی در پیش بینی بهبود های آینده تکنولوژی و پیام های اقتصادی آن است. بسیاری تکنولوژی های جدید وقتی ظهور می یابند ، ناقص هستند و در حقیقت در شکل بسیار ابتدایی خود هستند.
سه مورد بالا این را بیان می کنند که فرایند نوآوری فناورانه تحت تاثیر انواع متفاوتی از عدم اطمینان هاست که البته باید به این نکته توجه کرد که تلاشها برای به حداقل رسانی اثرات عدم اطمینان با پیش بینی های فناورانه چندان مفید نیست و علت آن ویژگی های غیر قابل تغییر پذیری و همچنین این است که هیچگونه ضمانتی که کاراترین تکنولوژی جایگزینی ، غالب شود وجود ندارد.( Nieto, 2004)
7- یک رویکرد چند بعدی به نوآوری
1 -7- نوآوری بنیادی / تکاملی
نو آوری ها معمولاَ به دو دسته بنیادی و تکاملی طبقه بندی می شوند :
• نو آوری های بنیادی به محصولات یا فرایند های اساسی اطلاق می شود که صنعت جدیدی را بوجود آورد ( مانند ترانزیستور در صنایع الکترونیک ) یا یک تغییر عمده در یک صنعت کامل ( تغییر از ترانزیستورهای ساده به مدارهای پیچیده در صنایع الکترونیک ) ایجاد کند . نو آوری های بنیادی به طور مشخص از خارج یک صنعت و معمولا توسط اشخاص یا ارگانهای کوچک به وجود می آیند . نو آوری ها آنها را قادر به تشکیل یک مو قعیت مناسب در یک صنعت می نمایند. از مثالهای بسیاری که وجود دارد.
• نو آوری های تکاملی ، محصولات تدریجی یا بهبودهای فرایندی هستند که در یک شرکت رخ می دهند و برای بقا آن شرکت الزامی می باشند . جدول زیر تفاوتهای بین نوآوری بنیادی و تکاملی را تشریح می کند.
تکاملی بنیادی
• بهبود تدریجی محصول/ فرایند
• حفظ موقعیت رقابتی در یک صنعت
• مشخصا َ به وجود آمدن درون یک صنعت
• تقریبا معمول
• بهبود عملکرد شرکت های موجود • پیشرفت آنی فرآیند محصول اصلی
• خلق یا تغییر یک صنعت
• مشخصا به وجود آمدن خارج از شرکت ها در یک صنعت
• تقریبا نایاب
• به وجود آوردن و خلق فرصت ها برای شرکت های کوچک برای وارد شدن به یک صنعت
ارتباط سنتی بین نوآوری های بنیادی و تکاملی یک تضاد به وجود می آورد. شرکتها باید نوآوری را تدریجی انجام دهندتا عملیات خود را بهبود بخشیده و رقابتی بمانند. ولی این بهبودها غالبا به استاندارد کردن محصولات و فرایند ها منتهی می شود. شرکتها با استاندارد های فرایند شان در معرض نوآوری بنیادی قرار می گیرند که این نوآوری بنیادی محصولات و فرایند های موجود آنها را کهنه می نمایند. (جعفر نژاد،1378)
2-7- نوآوری محصول / فرایند
نوآوری در سطح شرکت شامل خلق محصولات جدید ( نوآوری محصولات ) و به کار گیری فرایند های تولید ی جدید (نوآوری فرایند) می باشد، شرکتها باید به این واقعیت آگاه باشند که این دو شکل نوآوری به هم وابسته هستند، یک تاخیر زمانی بین سیکل عمر محصول و فرایند وجود دارد. در مراحل اولیه سیکل عمر محصول ، سطح نوآوری نمونه بالاست . به این دلیل که شرکتها ، محصولات خود را بهبود بخشیده اند تا یک طرح غالب که به بهترین وجه ، نیازهای مصرف کنندگان بالقوه را برطرف می سازد به وجود آورند.این مرحله به نام «الگوی سیال » نامیده شده است.
وقتی که یک طرح غالب شکل می گیرد ، پس از آن به نوآوری فرایندی تاکید می شود تا امکانات انبوه محصول را فراهم آورد. این مسئله به طور مشخص نیاز به یک انتقال ازتجهیزات عمومی به تجهیزات تخصصی دارد. این دوره، که در آن سطح نوآوری های محصولات به طور فاحشی کاهش می یابد به نام« الگوی گذرا » خوانده می شود.
در نهایت محصول وارد «الگوی ویژه » دوره عمر خود می شود. این مرحله شامل نوآوری فرایند تدریجی است که فرایند تولید را اختصاصی تر کرده تا هزینه ها را کاهش و کیفیت را افزایش دهدو احتمالا بهبود بیشتری در محصول به وجود بیاورد. این امر باعث می شود که یک شرکت بسیار انعطاف ناپذیر باشد و ممکن است در مقابل تغییرات محیطی، فرآیند خشک و محصول کهنه خود را به سختی تطبیق دهد یا اساساَ به سبب تعصب در فرایند سنتی یا سرمایه گذاری هنگفت در آن چشم بر تحولات محیطی ببندد تا جایی که رقبا با دستیابی به نو آوری او را از صحنه خارج کنند. (جعفرنژاد،1378)
3-7- نوآوری اداری / فناورانه
تمایز میان نوآوری اداری و فناورانه مربوط به هسته عملیاتی سازمان می شود. نوآوری فناورانه بطور مستقیم فرایندهای تولید را تحت تاثیر قرار می دهد در حالی که نوآوری های اداری شامل تغییراتی می شود که سیاستها ، تخصیص منابع و دیگر عوا
دانلود مقاله عوامل موثر بر ارتقا فرایند نوآوری فناورانه در مرکز بهمن موتور و ارائه راهکارهایی برای بهبود آن
